Dla Japończyków ogród to znacznie więcej niż tylko miejsce uprawy roślin czy ozdoba przydomowej przestrzeni. W kulturze Kraju Kwitnącej Wiśni ogrody są ściśle powiązane z filozofią zen i podporządkowane duchowości. Chciałbyś mieć miejsce, w którym mógłbyś bez przeszkód oddawać się medytacji i snuć życiowe refleksje? Poszukaj inspiracji w japońskich ogrodach. Przedstawiamy 5 zasad projektowania ogrodów zen idealnych do kontemplacji. 

Czym wyróżniają się ogrody zen?

Japończycy znani są ze swojej miłości do ogrodów. Natura jest dla nich nierozerwalnie związana z duchowością, a jej elementy mają symboliczny wymiar. Inspirację do tworzenia ogrodów dla Japończyków stanowi m.in. filozofia zen. Centralne miejsce zajmuje w niej medytacja, która ma służyć poznaniu siebie i osiągnięciu oświecenia. Prowadzi ku temu m.in. kontemplacja pustki. Zen piękna upatruje w niedoskonałości i prostocie. Głębszemu wnikaniu w siebie mają pomagać paradoksalne pytania i nieoczywiste skojarzenia. Filozofia zen przenika wszystkie aspekty życia Japończyków, a nawiązania do niej widoczne są także w sztuce ogrodowej. 

Tradycyjne japońskie ogrody zen, nazywane karesansui, przeznaczone były wyłącznie do kontemplacji. Zakładano je przy klasztorach buddyjskich mnichów i świątyniach. Ich aranżacja miała sprzyjać medytacji. Ogrody do kontemplacji miały ukazywać istotę natury na stosunkowo niewielkiej przestrzeni. Nie były one natomiast przeznaczone do rekreacji. 

Typowe ogrody zen to ogrody suchego krajobrazu. Pozbawione są elementów wodnych, które zastępuje się skałami i żwirem. Na pierwszy rzut oka ich aranżacja wydaje się więc dosyć surowa. 

Z czasem wygląd ogrodów zen nieco jednak ewoluował. Obecnie ich aranżacja jest bardziej urozmaicona i można zaobserwować w nich więcej gatunków roślin. Charakter japońskich ogrodów pozostał jednak niezmienny — wciąż nastrajają do medytacji i zatopienia się w naturze. 

Prostota i minimalizm

Kluczową zasadą projektowania ogrodu w stylu zen jest minimalizm. Japończycy doskonale wiedzą, że mniej często znaczy więcej. Piękno ich ogrodów w dużej mierze tkwi więc w prostocie. Nie ma tu miejsca na zbędne elementy. Niewielka liczba elementów w ogrodzie zen ma sprzyjać skupieniu uwagi, a oszczędność form i ozdób — ułatwić wyciszenie i medytację na łonie natury. 

Japończycy unikają przepychu i niezwykle oszczędnie w swoich aranżacjach wykorzystują wszelkie dekoracje, formy i zdobienia. Pragną podziwiać raczej naturalne piękno niż sztucznie wykreowane pejzaże. Ozdoby w ogrodach zen najczęściej nawiązują do filozofii buddyjskiej. Aranżacje japońskich ogrodów zwykle są ograniczone do kilku gatunków roślin. Wykorzystuje się w nich rośliny zimozielone oraz drzewa i krzewy, które w pełni zajmują miejsce kwitnących roślin. Polecane do ogrodów japońskich są m.in. mchy, bambusy, trawy ozdobne, sosny, klony czy rośliny z ozdobnymi liśćmi (np. hosty).

Minimalizm można zaobserwować także w doborze materiałów. W japońskich ogrodach zen meble mają surowy charakter i proste formy. Zwykle wykonane są drewna lub kamienia, chociaż w nowoczesnych ogrodach dopuszczalne są również meble metalowe czy betonowe. 

W tradycyjnych ogrodach zen nie ma podziału na strefy o różnym przeznaczeniu. Raczej nie tworzy się tutaj rozbudowanych stref wypoczynkowych, lecz małe zakątki zapewniające odosobnienie i intymność. Projektując ogród zen, powinieneś więc zrezygnować z alejek spacerowych czy miejsc do rekreacji. 

Wolna przestrzeń

Z minimalizmem japońskich ogrodów zen nierozerwalnie wiąże się wolna przestrzeń. Skupienie na pustce, charakterystyczne dla filozofii zen, wyraża się tutaj poprzez zachowanie dużych odległości między poszczególnymi elementami aranżacji. Ogród zen nigdy nie powinien stwarzać wrażenia zdominowanego przez roślinność ani skały. Pozostawienie otwartej przestrzeni w ogrodzie pozwala doświadczyć ciszy, spokoju i przepływu energii, co sprawia, że nic nie odciąga uwagi od kontemplacji. 

Kamienie i żwir

Podstawę aranżacji w ogrodach zen stanowią kamienie i żwir. Mają one tutaj wymiar symboliczny. Kamienie symbolizują niezmienność i stałość. Z kolei żwir w ogrodach japońskich zastępuje wodę. Biały żwir jest też symbolem pustki. Skały w japońskich ogrodach tworzą góry i wyspy. Ze żwiru formuje się wodospady i rzeki, wykonując wzory przypominające fale. Kamienie w aranżacji japońskich ogrodów mogą mieć różne kształty, kolory i rozmiary. 

W ogrodach kontemplacyjnych skały najczęściej ustawiane są w większych grupach. Ich rozmieszczenie jest nieregularne i asymetryczne. Choć ma sprawiać wrażenie przypadkowego, w rzeczywistości jest dobrze przemyślane. Skały mogą być częściowo przysłonięte lub zakopane w ziemi. Kamienne wysepki często porośnięte są mchem, a żwir jest otoczony trawnikiem. 

Naturalna kolorystyka

W ogrodach zen operuje się niewielką paletą kolorów. Kolorystyka takich ogrodów jest stonowana i neutralna. Przy projektowaniu ogrodów japońskich należy sięgać przede wszystkim po naturalne i ziemiste barwy. W aranżacjach mają przeważać brązy, beże, szarości i biele — kolory charakterystyczne dla żwiru i kamieni. Na takim tle atrakcyjnie będzie prezentować się zieleń roślin i trawnika. 

Rabaty w ogrodach zen są monochromatyczne — zielone. Należy unikać używania w aranżacjach innych kolorów, zwłaszcza tych wyrazistych. Aby urozmaicić ogród zen, można jednak dodać pojedynczy akcent kolorystyczny, np. w postaci dekoracji czy elementu wyposażenia. Mocniejszym kolorem, którego zazwyczaj używa się w ogrodach kontemplacyjnych, jest czerwień. 

Subtelne akcenty i zaskoczenia

Ogrody zen mogą pozornie wydawać się dosyć monotonne. Nie znaczy to jednak wcale, że nie dają żadnego pola do popisu projektantom. Projekt ogrodu zen nie musi być oczywisty. Mile widziane jest wprowadzenie do aranżacji elementów dodających tajemniczości, skłaniających do refleksji czy budzących nieoczywiste skojarzenia. 

W centralnym punkcie ogrodu zen warto umieścić drzewko formowane na bonsai. Dobrym pomysłem może okazać się ponadto ukrycie niektórych elementów za skałkami. Wprowadzi to do aranżacji element zaskoczenia. W taki sposób można umieścić w ogrodzie np. rzeźbę Buddy. W odosobnionym miejscu ogrodu warto stworzyć również strefę do kontemplacji — z ławką czy altaną. Także ścieżki w ogrodzie medytacyjnym nie zawsze muszą mieć prosty kształt — równie dobrze mogą zakręcać lub prowadzić w ukryte rejony ogrodu. 

Dlaczego warto założyć ogród zen? 

Mogłoby się wydawać, że ogrody zen to propozycja wyłącznie dla wyznawców buddyzmu, którym nieobca jest azjatycka duchowość. Nic bardziej mylnego. Japońskie ogrody świetnie wpisują się w aktualne trendy ogrodnicze. Ich minimalistyczna aranżacja doskonale komponuje się z nowoczesnym budownictwem. Dodatkowo ogrody zen mogą pomóc w budowaniu dobrostanu. Własny zakątek do medytacji wspomoże walkę ze stresem, ułatwi wyciszenie emocji i pozwoli oderwać się od codziennych problemów w pełnej harmonii z naturą. 

Dużą zaletą ogrodów zen jest również łatwość ich pielęgnacji. Ze względu na specyficzną aranżację i dosyć ubogą roślinność nie wymagają one częstych zabiegów pielęgnacyjnych. Co więcej, niemal o każdej porze roku wyglądają tak samo atrakcyjnie. Do stworzenia ogrodu zen nie jest potrzebna także duża przestrzeń. Można założyć go nawet na balkonie. 

Aranżacje w stylu japońskim nie są w Polsce jeszcze zbyt popularne, dlatego ogród zen z pewnością będzie prezentował się bardzo oryginalnie, przykuwając uwagę i zdobiąc posesję. 

Dobrze zaprojektowany ogród zen może stać się wspaniałym miejscem do kontemplacji i niebanalną ozdobą nowoczesnych budynków. Jego utrzymanie zwykle nie wymaga dużo pracy, dlatego będzie dobrym rozwiązaniem nawet dla zapracowanych ogrodników. 

Japończycy nie wyobrażają sobie życia bez swoich ogrodów, które są dla nich metafizycznym miejscem rozwoju duchowości, wyciszenia i refleksji. Warto brać z nich przykład i dostrzec, że ogrody oferują znacznie więcej niż tylko to, co widoczne gołym okiem.