Kojący zapach kwiatów, relaksujący śpiew ptaków i magia barwnych rabat – przebywanie w ogrodzie to doskonały sposób na uporanie się ze stresem i odzyskania wewnętrznej równowagi. Dobroczynny wpływ bliskiego obcowania z naturą coraz częściej doceniają także lekarze i terapeuci. Na czym polega hortiterapia? Jakie korzyści niesie ogrodolecznictwo?

Czym jest hortiterapia?

Terapia ogrodnicza (hortiterapia) to jedna z metod wykorzystywanych w leczeniu i rehabilitacji osób niepełnosprawnych, przewlekle chorych, cierpiących z powodu zaburzeń psychicznych, emocjonalnych, poznawczych, wykluczenia społecznego czy samotności. Fenomen hortiterapii tkwi w jej uniwersalności. Bazuje ona na jednej z najbardziej naturalnych ludzkich potrzeb – potrzebie kontaktu z naturą – wspólnej dla wszystkich, niezależnie od wieku, statusu społecznego czy problemów. Ogrodoterapię można z łatwością dopasować do potrzeb konkretnych pacjentów. Może być realizowana zarówno w przydomowych ogrodach, jak i w parkach czy otoczeniu szpitali, domów opieki, hospicjów, ośrodków wypoczynkowych, zakładów karnych i wychowawczych. Prowadzenie hortiterapii nie wymaga dużych nakładów finansowych ani obecności wykwalifikowanego personelu. Efekt leczniczy jest wynikiem bezpośredniego działania środowiska naturalnego na chorego. 

Rodzaje ogrodoterapii

Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje ogrodoterapii: czynną i bierną. Czynna hortiterapia polega na aktywnym uczestnictwie chorych w pielęgnacji i aranżacji ogrodu. Pacjenci angażują się w sadzenie, podlewanie i nawożenie roślin, przygotowywanie podłoża, zbiór owoców i warzyw, pielenie chwastów. Czynności te skłaniają ich do aktywności fizycznej i umysłowej. W przypadku biernej ogrodoterapii stawia się natomiast na korzyści wynikające z samego przebywania w ogrodzie i podziwiania piękna natury. Obserwacja barwnych roślin i motyli, słuchanie śpiewu ptaków, rechotu żab, szumu wody, upajanie się wonią kwiatów i ziół, badanie faktury roślin – oddziałują pozytywnie na wszystkie zmysły i dostarczają wielu przyjemnych wrażeń. Bierna terapia ogrodnicza składa się m.in. ze spacerowanie po ogrodzie, wypoczynku w cieniu drzew czy zrywania roślin na bukiety. 

Komu pomaga terapia ogrodnicza?

Hortiterapia może wspomóc leczenie wielu chorób. Polecana jest przede wszystkim dla osób zmagających się z niepełnosprawnością umysłową i fizyczną, nowotworami, autyzmem, chorobą Alzheimera, demencją, deficytami uwagi, zaburzeniami widzenia i słyszenia, ADHD, depresją, nerwicą. Jest też idealną metodą aktywizacji seniorów, osób otyłych, nieuprawiających sportów. Zielona terapia sprawdza się w przypadku osób szczególnie narażonych na stres, cierpiących z powodu wypalenia zawodowego czy uzależnień. Stosowana jest również jako metoda resocjalizacji więźniów. U osób chorych, przebywających w szpitalach, ogrodolecznictwo przyspiesza rekonwalescencję, ogranicza postęp choroby, redukuje uciążliwe objawy, a nawet umożliwia zmniejszenie dawek leków. 

Zalety ogrodolecznictwa – wpływ roślin na zdrowie

Zielona terapia ma wielokierunkowy wpływ na ludzkie życie. Może pełnić funkcję edukacyjną rehabilitacyjną i terapeutyczną.

Uczestnictwo w pracach ogrodniczych to wspaniała recepta na dobry nastrój. Zielona terapia zwiększa wydzielanie dopaminy – hormonu wpływającego pozytywnie na samopoczucie psychiczne. Nierzadko jest dla chorych świetną odskocznią od przygnębiających myśli. Hortiterapia sprawia, że chorzy czują się radośni, potrzebni i spełnieni. Odwraca uwagę od choroby i zmniejsza poczucie bezradności. Przebywanie w ogrodzie relaksuje, podnosi poczucie bezpieczeństwa, redukuje stres, łagodzi zmęczenie, wycisza emocje i ułatwia regenerację sił. U osób z depresją terapia ogrodnicza rozbudza zainteresowanie światem i bywa pierwszym krokiem do odnalezienie sensu życia. Obcowanie z roślinami skłania do głębokich refleksji na temat swojego życia, własnych uczuć i emocji. Dodatkowo ogrodoterapia dostarcza przyjemnych wrażeń estetycznych i rozwija wrażliwość na piękno natury.

Hortiterapia jest niezastąpiona w życiu seniorów, osób samotnych i wykluczonych. Sprzyja nawiązywaniu relacji i budowaniu społeczności. Wspólna praca w ogrodzie niejednokrotnie staje się pretekstem do rozmowy. Uczy też współpracy, co przekłada się na lepsze funkcjonowanie pacjentów w grupie. Ogrodoterapia pozwala na zawieranie nowych znajomości. Jest również czynnikiem wzmacniającym już istniejące więzi międzyludzkie. 

Terapia ogrodnicza uczy systematyczności, dokładności, zaangażowania, cierpliwości i odpowiedzialności. Przywraca wiarę w siebie i zwiększa poczucie własnej wartości. Oddziałuje dobroczynnie na sprawność umysłową: ćwiczy pamięć, poprawia koncentrację, ułatwia rozwiązywanie problemów, rozwija umiejętność planowania i zdolności obserwacyjne. Hortiterapia ma ponadto liczne walory edukacyjne. Pozwala pogłębić wiedzę o roślinach, nauczyć się je rozpoznawać i pielęgnować. Dla wielu osób może być początkiem ogrodniczej pasji.

Zielona terapia jest doskonałą formą aktywności fizycznej. Prace ogrodnicze zwiększają sprawność fizyczną i tolerancję na wysiłek, poprawiają koordynację ruchową i siłę mięśni. Stanowią również dodatkową motywację do ruchu.

Jak urządzić ogród terapeutyczny?

Ogród terapeutyczny powinien łączyć funkcjonalność z bezpieczeństwem. Plan ogrodu musi uwzględniać potrzeby osób chorych i niepełnosprawnych. Warto zadbać o przejrzysty i prosty układ ścieżek – unikać ostrych zakrętów lub ślepo zakończonych uliczek. W ogrodzie do hortiterapii należy uwzględnić rabaty wzniesione i konstrukcje wertykalne – umożliwiające obserwację i dotykanie roślin osobom znajdującym się na wózkach inwalidzkich. Nie może zabraknąć w nim także słonecznych i zacienionych miejsc do wypoczynku (np. ławek) w odosobnieniu i grupach, punktów widokowych (mostków, platform) czy zbiorników wodnych (np. fontann).

Ogród terapeutyczny powinien stymulować wszystkie zmysły. Warto podzielić go na różne strefy sensoryczne – koloru, zapachu, dźwięku, dotyku, smaku. Ogród leczniczy musi odznaczać się bogactwem roślin. Powinny znaleźć się w nim ozdobne kwiaty, okazałe drzewa, pnącza, warzywa, zioła czy drzewka i krzewy owocowe. Należy zasadzić rośliny o różnych fakturach i kształtach, intensywnie pachnące, barwne, szumiące na wietrze, z jadalnymi owocami. Wskazane jest też wzbogacenie ogrodu terapeutycznego roślinami atrakcyjnymi dla ptaków i owadów, które zachęcą je do przebywania w ogrodzie. Jeśli ogród ma być wykorzystywany do hortiterapii czynnej, warto zasadzić w nim rośliny łatwe w pielęgnacji, ale wymagające regularnych zabiegów. Dobrze sprawdzą się również rośliny bukietowe, które będą mogły zostać wykorzystane do zajęć florystycznych. Dla bezpieczeństwa pacjentów lepiej unikać roślin toksycznych i obdarzonych kolcami.

   
W terapii ogrodniczej bardzo ważną rolę odgrywają kolory. Ich odpowiedni dobór może pomóc osiągnąć zamierzone rezultaty terapeutyczne. Niebieskie rośliny dają poczucie bezpieczeństwa, obniżają ciśnienie, wzmacniają koncentrację. Białe – sprzyjają uspokojeniu i wyciszeniu emocji. Czerwone czy pomarańczowe – mogą świetnie pobudzić do działania i dodać energii.