Egzotyczne gatunki roślin budzą duże zainteresowanie jako ciekawe uzupełnienie ogrodowych aranżacji. Niestety wiele z nich z czasem wymyka się spod kontroli, stwarzając poważne zagrożenie dla rodzimej przyrody. Tymczasem nie trzeba wcale sięgać po rośliny z Ameryki czy Azji, by stworzyć efektowne roślinne kompozycje. Nie mniej piękne są gatunki rodzime, które występują na terenie Polski i Europy już od wieków. Jakie korzyści niesie sadzenie rodzimych gatunków w ogrodzie? Jakich roślin nie powinno zabraknąć w polskim ogrodzie?

Czym są gatunki rodzime?

Rodzime gatunki roślin występują naturalnie na określonym obszarze i są w stanie przetrwać bez żadnej ingerencji człowieka. Jako stały element ekosystemów w danym regionie geograficznym, kształtują jego charakterystyczny krajobraz i wpływają na występowanie innych roślin, zwierząt, grzybów i mikroorganizmów, z którymi są powiązane różnymi zależnościami. Gatunki rodzime tworzą charakterystyczne zbiorowiska roślinne – lasy, torfowiska, łąki, wrzosowiska. To właśnie ich znaczący udział decyduje o przyrodniczym bogactwie danego obszaru. 

Niektóre gatunki rodzime (np. babka lancetowata, chaber łąkowy) są na tyle pospolite, że większość osób traktuje je jak chwasty. Coraz częściej zdarza się jednak, że tradycyjne gatunki roślin są zagrożone wyginięciem, a zobaczyć można je jedynie na obszarach nieprzekształconych przez człowieka, których flora została nienaruszona przez lata (np. na terenie parków i rezerwatów).

Dlaczego warto sadzić gatunki rodzime w ogrodzie?

Sadzenie rodzimych gatunków roślin może przynieść wiele korzyści zarówno przyrodzie, jak i samym miłośnikom ogrodnictwa. Dlaczego nie powinno zabraknąć typowo polskich gatunków w naszym ogrodzie?

• Ochrona rodzimej przyrody

Zachodzące w środowisku zmiany, rozwój miast, niszczenie naturalnych ekosystemów i konkurencja ze strony gatunków obcych sprawiają, że rodzime gatunki roślin są coraz bardziej narażone na wyginięcie. Sadząc polskie gatunki w swoim ogrodzie, możemy w prosty sposób wesprzeć ich ochronę i zrekompensować ich straty w naturze. Zwiększa to szanse na to, że nie staną jedynie reliktem, a kolejne pokolenia wciąż będą mogły cieszyć się ich pięknem.  

• Schronienie i baza pokarmowa dla zwierząt

Sadzenie roślin naturalnie występujących w rodzimej przyrodzie to dobry sposób na zwiększenie bioróżnorodności otoczenia. Gatunki rodzime pełnią wiele ważnych funkcji w przyrodzie. Ich owoce, pyłek i nektar stanowią pokarm dla ptaków, małych ssaków i owadów. Rośliny rodzime wchodzą też w symbiozę z grzybami, którym dostarczają związków organicznych, a od których czerpią związki mineralne. Zadrzewienia i zarośla są ponadto schronieniem dla wielu gatunków zwierząt oraz miejscem ich rozrodu. 

Gatunki rodzime w ogrodzie pomagają utrzymać równowagę panującą w przyrodzie i przeciwdziałają ubożeniu świata fauny i flory. Odgrywają też kluczową rolę przy tworzeniu ogrodu przyjaznego dla zwierząt i ekologicznego. Przyciągają do ogrodu przemiłych gości, takich jak wiewiórki, jeże, pszczoły, którzy sprawiają, że zielona oaza prawdziwie tętni życiem. 

• Niskie koszty i łatwy zakup sadzonek

Rośliny rodzime są łatwo dostępne w Polsce. W ich poszukiwaniu nie musimy przemierzać wielu kilometrów – bez problemu dostaniemy je w każdym sklepie ogrodniczym. Co więcej, koszt zakupu polskich roślin jest zwykle znacznie niższy niż roślin egzotycznych. Wybór gatunków rodzimych to świetne rozwiązanie, jeśli zależy nam na zminimalizowaniu kosztów zakładania ogrodu. Będą też dobrym wyborem w przypadku terenów zieleni i dużych ogrodów, gdzie niezbędne jest posadzenie wielu sadzonek. 

• Łatwa pielęgnacja

Niewątpliwą zaletą sadzenia gatunków rodzimych w ogrodzie jest łatwość ich pielęgnacji. Rośliny, które naturalnie występują w danym regionie geograficznym, są dobrze przystosowane do lokalnych warunków i wytrzymałe. Potrafią przetrwać suszę, intensywne opady, silne wiatry i mrozy. Wyróżniają się również dużą odpornością na choroby i szkodniki. Dzięki temu ich uprawa nie sprawia problemów nawet początkującym ogrodnikom. Gatunki rodzime nie potrzebują częstego podlewania, nawożenia, opryskiwania czy ochrony przed mrozami. Ich duży udział w ogrodzie znacznie ogranicza nakład pracy i czasu na zabiegi pielęgnacyjne. 

• Uniwersalne zastosowanie w ogrodzie

Europejskie gatunki łatwo wpisują się w okoliczny krajobraz. Dzięki nim przydomowe ogrody stają się rozszerzeniem zielonej przestrzeni rozciągającej się wokół. Polskie rośliny są nieodzownym elementem ogrodów w stylu wiejskim i naturalistycznym. Pozwalają też odwzorować różne ekosystemy i stworzyć ogródek leśny, skalny czy wrzosowisko. Zwykle nie ma problemów, by znaleźć dla nich odpowiednie stanowisko w ogrodzie. Dobrze czują się nawet w miejscach niesprzyjających rozwojowi bardziej wymagających gatunków i pozwalają zagospodarować wolną część ogrodu. Ze względu na dużą różnorodność kolorów i pokrojów można tworzyć z nich efektowne i barwne kompozycje. Wiele z nich można wykorzystać również jako rośliny lecznicze i kosmetyczne.

• Dziedzictwo kulturowe

Gatunki charakterystyczne dla rodzimego krajobrazu są silnie zakorzenione w polskiej kulturze. Niejednokrotnie budzą sentyment, przywołują piękne wspomnienia, inspirują twórców. Ich uprawa jest więc ważna dla zachowania dziedzictwa kulturowego, z którego będą czerpać także kolejne pokolenia. 

Gatunki obce w ogrodzie – zagrożenia

Choć gatunki obce często postrzegane są jako interesujące i oryginalne wzbogacenie krajobrazu, w rzeczywistości ich obecność w środowisku jest niepożądana. Niektóre z egzotycznych gatunków mają charakter inwazyjny – skutecznie konkurują z rodzimymi roślinami o światło, pokarm i stopniowo je wypierają. Gatunki te poza swoim regionem geograficznym nie mają naturalnych wrogów, dlatego mogą skutecznie się rozprzestrzeniać, przyczyniając się do ubożenia ekosystemów i zmniejszania się bioróżnorodności. Niektóre z nich (np. barszcz Sosnowskiego) stanowią też zagrożenie dla zdrowia. 

Warto pamiętać, że większość egzotycznych gatunków ma swoje europejskie odpowiedniki, z których można z powodzeniem korzystać przy tworzeniu ogrodowych aranżacji. Niechciane obce rośliny, które przypadkiem trafiły do naszego ogrodu, powinniśmy jak najszybciej wyeliminować. Jeśli nie chcemy rezygnować z egzotycznych okazów w ogrodzie, pamiętajmy, by trzymać je w ryzach. Pilnujmy, by nie rozprzestrzeniły się poza rabatę i nie wydostały poza ogrodzenie. Nie zaniedbujmy ich koszenia, usuwania roślin potomnych i kwiatostanów po przekwitnięciu. 

Rodzime gatunki roślin do ogrodu – najpopularniejsze gatunki

Jakie rodzime gatunki bylin, krzewów, drzew liściastych czy iglaków warto posadzić w swoim ogrodzie? Przedstawiamy najpopularniejsze europejskie gatunki, które świetnie wzbogacą ogrodowy pejzaż. 

• Kalina koralowa – ten rozłożysty krzew z rodzimy piżmaczkowatych w ostatnich latach przeżywa swoisty renesans. Nic dziwnego – kalina koralowa może być wspaniałą ozdobą ogrodu. Roślina ta ma niewielkie, białe kwiaty zebrane w baldachy oraz jaskrawoczerwone, kuliste owoce. Kalina koralowa najczęściej osiąga wysokość 3-4 m. Najlepiej rośnie na stanowiskach słonecznych, o żyznej, lekko wilgotnej glebie. 

• Bez czarny – kolejny popularny rodzimy gatunek, który w naturze często rośnie na nieużytkach i w okolicach lasów. Bez czarny to średni krzew (ok. 7 m), o drobnych, pachnących, kremowych kwiatach. Dodatkową ozdobą rośliny są fioletowoczarne owoce, które mają liczne właściwości prozdrowotne. Bez czarny ma niewielkie wymagania i jest łatwy w uprawie. Poradzi sobie na różnym podłożu, zarówno w słońcu, jak i w półcieniu. 

• Klon pospolity – duże drzewo (15-20 m) z rodziny mydleńcowatych o regularnej, kulistej koronie. Klon pospolity często występuje w całej Polsce. Jest gatunkiem tolerancyjnym i odpornym. Uwagę przyciągają jego duże, 5-7 klapowe, ząbkowane liście, które jesienią przebarwiają się na żółto. W przydomowych ogrodach klon może pełnić funkcję solitera. Nadaje się do tworzenia szpalerów w parkach.

• Jarząb pospolity – jedna z najpopularniejszych rodzimych roślin ogrodowych, należąca do rodziny różowatych. Jarząb pospolity wyróżnia się szybkim tempem wzrostu. Dorasta nawet do 15 m. Charakterystyczne dla jarzębiny są duże, pierzaste, ząbkowane na brzegach liście i drobne, białe kwiaty, pojawiające się w lipcu. Największą ozdobę drzewka stanowią jednak czerwone, kuliste owoce zebrane w grona, które często utrzymują się na drzewie aż do zimy. Owoce jarzębiny stanowią przysmak dla ptaków. Jarzębina nie należy do wymagających roślin – może rosnąć nawet na piaszczystej ziemi, na stanowisku półcienistym.  

• Jałowiec pospolity – mało wymagający iglak z rodziny cyprysowatych, odznaczający się wolnym tempem wzrostu. W Polsce spotkać można go w różnych siedliskach – bagnach, lasach, terenach skalistych. Jałowiec może mieć pokrój kolumnowy lub płożący. Krzew ten łatwo adaptuje się do różnych warunków, jest odporny na suszę i niskie temperatury. Może rosnąć nawet na stosunkowo słabym podłożu. Jałowiec nadaje się do stosowania jako roślina okrywowa, na skarpy, rabaty i żywopłoty. 

• Miodunka ćma – pospolita bylina z rodziny ogórecznikowatych, w naturze występująca w lasach liściastych i zaroślach. Roślina zakwita już wczesną wiosną (marzec-kwiecień), dlatego może ubarwić ogród jeszcze przed pojawieniem się na drzewach liści. Miodunka wygląda niezwykle efektownie za sprawą dwubarwnych – różowych i fioletowych – dzwonkowatych kwiatów. Jest rośliną miododajną – przyciągającą pożyteczne owady. Miodunka najlepiej czuje się w cieniu, na żyznej i lekko wilgotnej glebie. Z powodzeniem może rosnąć pod koronami drzew. 

Oprócz wymienionych gatunków w ogrodzie naturalistycznym, ekologicznym lub wiejskim można umieścić wiele innych rodzimych gatunków takich jak:

• macierzanka piaskowa,

• parzydło leśne,

• szałwia łąkowa,

• zawilec wielkokwiatowy,

• ostróżka wyniosła,

• bodziszek łąkowy,

• dzwonek rozpierzchły,

• firletka poszarpana,

• goździk kropkowany,

• dziurawiec zwyczajny,

• naparstnica purpurowa,

• śnieżyczka przebiśnieg,

• wawrzynek wilczełyko,

• barwinek pospolity,

• róża dzika,

• śliwa tarnina,

• lipa drobnolistna,

• sosna zwyczajna,

• rozchodnik ostry,

• stokrotka polna,

• niezapominajka leśna.