Któż nie chciałby cieszyć się smakiem świeżo zerwanych warzyw z własnego ogrodu? Dojrzewające w pełnym słońcu, bez użycia szkodliwych chemikaliów, są nie tylko pyszne, ale też zdrowe. Jak założyć ogródek warzywny? Jakie warzywa posadzić w ogrodzie?

Jak założyć warzywnik w ogrodzie?

Warzywnik jest niezwykle ważnym elementem ogrodu. Pełni przede wszystkim funkcję użytkową, dostarczając nam warzyw do spożywania na surowo i przygotowania smakowitych przetworów. Nierzadko warzywa ozdobne nie ustępują jednak urodą kwiatom i mogą być świetną dekoracją ogrodu. Warzywnik jest nieodłącznym atrybutem ogrodu wiejskiego, ale nic nie stoi na przeszkodzie, by wygospodarować na niego fragment wolnej przestrzeni w ogrodzie urządzonym w inny stylu. 

Do założenia warzywnika nie jest konieczna duża przestrzeń. Najlepiej jednak, aby miał on powierzchnię minimum 50 m2. W małym ogrodzie warzywnik o powierzchni 20-25 m2 możemy urządzić w skrzyniach lub donicach, na balkonie czy tarasie. Jeśli w ogrodzie jest słaby drenaż, łatwo gromadzi się woda, gleba jest ciężka, zbita i zimna, warto pomyśleć o sadzeniu warzyw na podwyższonych grządkach. Warzywa w ogrodzie mogą również rosnąć na rabatach kwiatowych. Taki sposób uprawy sprzyja maksymalnemu wykorzystaniu wolnej przestrzeni w małym ogrodzie, a przy tym jest wyjątkowo efektowny. 

Ogródek warzywny najlepiej założyć w miejscu nasłonecznionym, osłoniętym przed silnym wiatrem, obdarzonym żyzną ziemią o pH 6,0-7,0. Warzywa dla optymalnego wzrostu powinny mieć zapewnione 6-8 godzin słońca dziennie. Idealna będzie więc wystawa południowa. Warzywnik warto zaaranżować w pobliżu źródła wody, niedaleko kącika jadalnego lub grilla. Ogród warzywny powinien być usytuowany z dala od ulicy i wysokich drzew rzucających cień. Najlepiej stworzyć go w miejscu zacisznym, zlokalizowanym na obrzeżach ogrodu.

Ziemię pod uprawę warzyw trzeba przekopać i spulchnić za pomocą szpadla lub glebogryzarki. Zabieg ten pozwala poprawić strukturę podłoża i rozluźnić glebę. Podłoże pod warzywa warto ponadto wzbogacić nawozem organicznym – obornikiem lub kompostem. Rok przed sadzeniem warzyw w ogrodzie można zastosować też nawóz zielony.

Ogródek warzywny należy podzielić na zagony. W projekcie warzywnika trzeba uwzględnić ścieżki, które zapewnią nam łatwy dostęp do wszystkich warzyw. Ścieżki między grządkami powinny mieć szerokość minimum 30 cm.

Rośliny w warzywniku powinniśmy sadzić według podobnych zasad jak rośliny ozdobne – niższe z przodu, wyższe z tyłu. Trzeba pamiętać o odpowiednich odstępach, które pozwolą roślinom swobodnie rozrastać się. W warzywniku warto zaprojektować oddzielne grządki na warzywa wieloletnie (np. rabarbar, chrzan) – ułatwi to ich pielęgnację. 

Jakie warzywa uprawiać w ogrodzie?

Do łatwych w uprawie warzyw dla początkujących należą m.in.: pomidor, fasola, ogórek, dynia, sałata, rzodkiewka, por. Do uprawy w pojemnikach nadają się: czosnek, rzodkiewka, sałata, cebula, koper, seler naciowy, pomidor koktajlowy, pietruszka. W małym ogrodzie można uprawiać: buraki, ziemniaki, ogórki, marchew, fasolkę szparagową, szpinak, paprykę, pomidory. W dużym ogrodzie znajdzie się miejsce dla silnie rozrastających się warzyw z rodziny dyniowatych – dyni, cukinii, arbuza.

Wybierając warzywa do ogrodu, musimy uwzględnić zachodzące między nimi interakcje i przestrzegać zasad uprawy współrzędnej. Dobre sąsiedztwo to podstawa w warzywniku. By uniknąć konkurencji, nie należy sadzić obok siebie roślin z tej samej rodziny czy pobierających składniki z tej samej warstwy gleby. Sąsiadujące rośliny powinny różnić się systemem korzeniowym i pokrojem. 

Warzywa oddziałują na siebie na zasadzie allelopatii. Niektóre z nich wydzielają lotne związki, które stymulują lub ograniczają rozwój sąsiadujących gatunków. W związku z tym obok marchwi warto posadzić cebulę, koper, por, groch, fasolę. Pomidor może sąsiadować z selerem, pietruszką, sałatą. Burak będzie dobrze rósł w towarzystwie sałaty, grochu, cebuli, kapusty. Idealnym rozwiązaniem będzie również posadzenie fasoli obok ogórków.

Uprawiając warzywa w ogrodzie, powinniśmy przestrzegać zasad płodozmianu. Nie należy sadzić co roku roślin na tych samych grządkach. Najlepiej zachować kilkuletnią przerwę w sadzeniu roślin z tej samej rodziny (np. marchewki na miejscu pietruszki, dyni na miejscu cukinii). Zmianowanie poprawia wzrost roślin, ogranicza choroby i pozwala zebrać obfite plony. 

Warzywa w ogrodzie warto uprawiać razem z ziołami. W warzywniku powinny znaleźć się także rośliny ozdobne, np. aksamitka, lawenda, nasturcja, dalia – uchronią one warzywa przed zniszczeniem przez szkodniki. 

Warzywa ogrodowe można uprawiać z siewu i z rozsady. Siew warzyw do gruntu rozpoczyna się już w marcu. Warzywa ciepłolubne (np. pomidory, cukinie) sadzi się już po ustaniu przymrozków – w połowie maja. 

W ogrodzie warto posadzić warzywa dojrzewające w różnych okresach – dzięki temu będziemy mogli dłużej cieszyć się plonami z warzywnika. Wczesnych warzyw nie należy siać pod drzewami i krzewami, ograniczającymi dostęp do światła. 

Jak dbać o warzywa w ogrodzie?

Podstawą pielęgnacji warzyw w ogrodzie jest regularne podlewanie. Zabieg ten zwykle trzeba wykonywać co 2-7 dni. Warzywa w skrzyniach i doniczkach wymagają nawet 2-krotnego podlewania w ciągu dnia. Nie można zaniedbywać także odchwaszczania warzywnika. Chwasty najlepiej usuwać w sposób mechaniczny – ręcznie lub przy użyciu motyki. Nie należy dopuszczać do ich kwitnienia. Aby ograniczyć wzrost chwastów, można ściółkować warzywa.

Warzywa ogrodowe – wymagania

By warzywa z własnego ogrodu były zdrowe, smaczne i bogate w cenne składniki, musimy zapewnić im odpowiednie warunki. Jakie wymagania mają warzywa ogrodowe?

Strączkowe (bób, groch, fasola) – potrzebują słonecznego stanowiska, lekko wilgotnego podłoża, żyznej, próchniczej ziemi. Należy zapewnić im podpory. 

Psiankowate (pomidor, bakłażan, papryka, ziemniak) – preferują stanowiska słoneczne, osłonięte i ciepłe, o przepuszczalnej i próchnicznej ziemi. Niektóre gatunki (papryka, bakłażan) wymagają uprawy pod osłonami. Należy zadbać o podwiązywanie i obfite podlewanie warzyw psiankowatych w czasie zawiązywania owoców.

Cebulowe (cebula, czosnek, szczypiorek, por) – dobrze znoszą niskie temperatury, niektóre mogą zimować w gruncie, wymagają żyznej gleby, łatwo nagrzewającej się. Potrzebują dużej ilości światła, intensywnego podlewania, nawożenia pogłównego. 

Liściowe (sałata, cykoria, szpinak, koper włoski, seler naciowy, pietruszka naciowa) – mają wysokie wymagania świetlne (rośliny dnia długiego), wymagają regularnego podlewania, wilgotnej, dobrze przepuszczalnej ziemi. Mają duże zapotrzebowanie na azot. Ze względu na krótki okres wegetacyjny stosuje się je jako przedplon lub poplon. 

Dyniowate (ogórek, dynia, cukinia, arbuz) – muszą mieć zapewnioną lekką, próchniczną ziemię i wysoką temperaturę (20-28 ℃). Są wrażliwe na przemarzanie (<4 ℃). Niektóre gatunki trzeba uprawiać pod osłonami. Należy zapewnić im obfite podlewania przez cały sezon wegetacyjny i nawożenie mineralne.

Kapustne (kapusta, brukselka, brokuł, jarmuż, kalarepa) – są wrażliwe na nadmiar i niedobór światła. Wymagają nawożenia pogłównego nawozami mineralnymi. Potrzebują ziemi o wysokiej zawartości substancji organicznej i stałej wilgotności. Konieczne jest częste podlewanie. 

Korzeniowe (marchewka, pietruszka, seler, burak ćwikłowy) – wymagają lekko wilgotnej gleby. Należy dbać o ich regularne podlewanie i nie dopuszczać do przesuszenia podłoża. Są wrażliwe na przemarzanie.

Rzepowate (rzepa, rzodkiewka, brukiew) – preferują stanowiska silnie nasłonecznione. Są odporne na niskie temperatury, ale wrażliwe na niedobór wody – wymagają regularnego podlewania. Ze względu na krótki okres wegetacyjny uprawia się je jako przedplon lub poplon. 

Ochrona warzyw przed chorobami i szkodnikami

Odpowiedni dobór rośliny i ich właściwa pielęgnacja to najlepszy sposób na utrzymanie ich w dobrej kondycji. Początkujący ogrodnicy powinni unikać odmian wrażliwych na choroby czy zmienne warunki środowiskowe. Zarażone rośliny należy jak najszybciej usunąć z warzywnika, by ograniczyć rozprzestrzenianie się choroby. 

Do ochrony warzyw w ogrodzie można stosować naturalne preparaty wspomagające walkę ze szkodnikami i patogenami – wyciąg ze skrzypu polnego lub czosnku. Warto sięgnąć po preparaty z mikroorganizmami stymulującymi rozwój roślin i wzmacniającymi odporność. Funkcję fitosanitarną w warzywniku pełnią także warzywa stosowane się jako przedplon i poplon. W celu ochrony przed chorobami grzybowymi powinno się unikać podlewania warzyw po liściach. Walkę ze szkodnikami wspomoże zamontowanie w ogrodzie warzywnym siatek na gryzonie i owady. Należy dążyć do ograniczenia stosowania chemicznych środków ochrony roślin w ogrodzie warzywnym – mogą kumulować się w roślinach (zwłaszcza nowalijkach). 

Nawożenie warzyw w ogrodzie

Do uprawy warzyw w ogrodzie najlepiej stosować nawozy organiczne. Wiosną, przed siewem warzyw, glebę należy nawieźć kompostem (w dawce 20-50 kg na 10 m2). Jesienią powinniśmy zastosować obornik (w dawce 40-50 kg na 10 m²), przekopując go razem z ziemią na głębokość 10-20 cm. 

Rośliny na nawozy zielone (łubin żółty, seradela, peluszka, facelia, wyka, żyto ozime) sieje się późnym latem lub jesienią i przekopuje z ziemią na głębokość 20 cm, gdy podrosną. 

W uprawie warzyw można stosować także nawozy mineralne – dostosowane do zapotrzebowania roślin i warunków glebowych. Nie należy przekraczać zalecanych dawek nawozów – może to prowadzić do zasolenia podłoża i pogorszenia walorów smakowych warzyw. Na początku sezonu wegetacyjnego wykorzystuje się nawóz azotowy lub uniwersalny nawóz mineralny o przedłużonym działaniu. Niektóre warzywa potrzebują specjalnych nawozów – w uprawie pomidorów przydatny jest superfosfat borowany. Jeśli gleba w warzywniku jest kwaśna, jesienią warto wzbogacić ją nawozem wapniowym (np. dolomitem). Jesień to też odpowiedni czas na zastosowanie w warzywniku nawozów fosforowych, magnezowych i potasowych.