Woda to źródło życia w ogrodzie. Długotrwałe susze i nagłe, gwałtowne ulewy nie sprzyjają jednak utrzymaniu prawidłowego bilansu wodnego w otoczeniu. Na szczęście wodę opadową można skutecznie magazynować i wykorzystywać. Aby ograniczyć marnowanie wody i wzbogacić wygląd przydomowej przestrzeni, warto założyć ogród deszczowy. Jak go zaprojektować i pielęgnować?

Czym jest ogród deszczowy? 

Problemy z wodą są coraz bardziej widoczne nie tylko w egzotycznych krajach, ale także w naszym rejonie geograficznym. Obecnie jednym z globalnych zagrożeń jest wyczerpywanie się zasobów wodnych. Sprzyja temu postępująca urbanizacja i niszczenie szaty roślinnej. Jednym ze sposobów przeciwdziałania niekorzystnym zmianom w obiegu wody jest projektowanie systemów retencyjnych. Wbrew pozorom, by oszczędzać wodę, nie musimy inwestować w drogie i skomplikowane systemy. 

W racjonalnym wykorzystaniu wody opadowej pomoże ogród deszczowy, który stanowi połączenie terenu zieleni z systemem odwadniającym. Ogród deszczowy to rodzaj rabaty, zakładanej na podłożu o podwyższonej przepuszczalność, obsadzonej specyficzną roślinnością mającą zdolność pochłaniania, magazynowania i filtrowania wody. Funkcjonowanie ogrodu deszczowego bazuje na procesach naturalnych (infiltracji, transpiracji) zachodzących w ekosystemach podmokłych. Ogród deszczowy zbiera spływająca wodę deszczową, filtruje ją i przekazuje do głębokich warstw ziemi. 

Dlaczego warto założyć ogród deszczowy?

Ogrody deszczowe pełnią dwie główne funkcje środowiskowe: zmniejszają powierzchniowy spływ wody z nieprzepuszczalnych powierzchni (ulic i chodników) i oczyszczają wodę deszczową z zanieczyszczeń. Dzięki temu przeciwdziałają skutkom nawałnic, zapobiegają podtopieniom, obniżaniu się poziomu wód gruntowych i niszczeniu fundamentów budynków, zwiększają wilgotność otoczenia, poprawiają jakość wody i ogrodowy mikroklimat. 

Ogrody deszczowe usuwają aż 80-90% zanieczyszczeń i osadów znajdujących się w wodzie opadowej. Odznaczają się też znacznie większą zdolnością do zatrzymywania wody w podłożu niż tradycyjny trawnik – pochłaniają jej o około 30% więcej. Co istotne ogrody deszczowe przez większość czasu pozostają zupełnie suche – już po upływie 12-48 godzin od opadów deszczu woda zostaje z nich odprowadzona. Nie musimy się więc obawiać, że tego typu teren stanie się siedliskiem komarów. 

Dużą zaletą ogrodu deszczowego są jego walory ozdobne. Ze względu na wyjątkową roślinność może być on elementem uatrakcyjniającym i urozmaicającym ogrodowy krajobraz. 

Ogrody deszczowe można zakładać zarówno na terenach prywatnych, jak i publicznych. Świetnie sprawdzają się na obszarach miejskich i podmiejskich, gdzie w czasie intensywnych opadów deszczu kanalizacja nie radzi sobie z usuwaniem nadmiaru wody. Stanowią też ważny element ekologicznych ogrodów. 

Rodzaje ogrodów deszczowych 

Wyróżnia się dwa podstawowe typy ogrodów deszczowych: infiltrujące i wyściełane folią. 

Ogród wyściełany folią warto założyć wszędzie tam, gdzie konieczne jest zapewnienie izolacji przed wilgocią (np. w sąsiedztwie budynków). Wystarczy, że będzie oddalony od ścian o 50 cm. Ogród wyściełany folią projektuje się najczęściej w pobliżu wylotu rynien. 

Jeśli dysponujemy miejscem położonym co najmniej 5 m od budynków, możemy założyć ogród infiltrujący, wyposażony w system doprowadzający wodę opadową. 

Ogród deszczowy można stworzyć jednak nie tylko w gruncie, ale także w pojemniku.

Jak założyć ogród deszczowy – krok po kroku

Ogród deszczowy powinien wtapiać się w krajobraz. Nie ma dużych ograniczeń dotyczących jego projektowania – można nadać mu niemal dowolny kształt i formalny bądź nieformalny charakter. Na niewielkiej przestrzeni ogród deszczowy warto założyć w obrębie już istniejącej rabaty – pozwoli to oszczędzić miejsce. W dużych ogrodach ciekawym rozwiązaniem bywa zaprojektowanie ogrodu deszczowego jako powtarzalnego elementu kompozycyjnego. 

• Wybór lokalizacji

Ogród deszczowy powinien być zlokalizowany w pobliżu powierzchni, z których chcemy odprowadzać wodę. Najlepiej zaprojektować go tuż przy wylocie rynny – nie trzeba wtedy inwestować w system odprowadzający wodę. Wybierając lokalizację ogrodu, powinniśmy uwzględnić obecność podziemnych instalacji i korzeni drzew, które możemy uszkodzić w czasie prac ziemnych. Ogród deszczowy należy założyć na terenie o nachyleniu 2% – dzięki temu woda będzie równomiernie przenikać do gleby. 

• Określenie wielkości ogrodu

Wielkość ogrodu deszczowego musi być dostosowana do wielkości odwadnianej powierzchni (np. dachu). W tym celu należy pomnożyć współczynnik spływu (0,9 dla dachów i powierzchni asfaltowych, 0,75 dla kostki brukowej, 0,3 dla powierzchni żwirowych) przez powierzchnię, z której odprowadzana będzie woda. Optymalna wielkość ogrodu wynosi 2% odwadnianej powierzchni.

• Wykonanie wykopu 

Kolejnym etapem zakładania ogrodu deszczowego jest wykonanie wykopu o głębokości 50-95 cm. W zależności od tego, na jaki rodzaj ogrodu deszczowego się zdecydowaliśmy, powstałe zagłębienie wykładamy folią PCV lub pozostawiamy bez żadnej izolacji. Następnie przystępujemy do układania kolejnych warstw podłoża. W ogrodzie deszczowym wykorzystuje się podłoża o dużej przepuszczalności i porowatości. Na samym dnie układamy około 20-centymetrową warstwę kruszywa, na której montujemy rurę drenarską. Następnie wsypujemy warstwę żwiru (ok. 15-20 cm) i piasku (ok. 10 cm). Ostatnią warstwę tworzymy z mieszanki urodzajnej ziemi ogrodniczej i piasku (w proporcjach 1:4). 

Na etapie projektowania ogrodu deszczowego warto pamiętać o montażu odpływu przelewowego, który odprowadzi nadmiar wody w przypadku gwałtownych opadów deszczu. 

• Obsadzenie ogrodu roślinnością

W ogrodzie deszczowym rośliny sadzi się gęściej (o około 10%) niż na typowych rabatach. Ogród deszczowy najczęściej przybiera formę rabat bylinowych. Na rozległych obszarach podstawę kompozycji mogą jednak stanowić drzewa i krzewy. Najlepiej zdecydować się na rozrośnięte sadzonki, które nie ulegną zniszczeniu pod wpływem silnych opadów. Oprócz gatunków hydrofitowych w ogrodzie deszczowym można posadzić także inne rośliny o zbliżonych preferencjach siedliskowych. By uzyskać naturalny wygląd ogrodu, warto wykorzystać gatunki różniące się pokrojem i wielkością. W najgłębszych częściach ogrodu deszczowego najlepiej posadzić gatunki wymagające średnio wilgotnych lub wilgotnych stanowiska, a na obrzeżach umiarkowanie wilgotnych lub suchych. Posadzone rośliny należy intensywnie podlać. 

• Ułożenie kamieni

Ostatnim etapem urządzania ogrodu deszczowego jest uzupełnienie kompozycji żwirem ozdobnym i dużymi kamieniami. Elementy te nie tylko zwiększają walory ozdobne ogrodu deszczowego, ale przede wszystkim zapobiegają wymywaniu podłoża i zapewniają równomierne rozlewanie się wody.

Rośliny do ogrodu deszczowego

Do ogrodu deszczowego należy wybierać rośliny wilgotnych łąk, których kłącza i korzenie mają zdolność do zatrzymywania metali ciężkich i zanieczyszczeń oraz wykorzystywania związków zawartych w wodzie opadowej. Gatunki te powinny stanowić około 50-70% nasadzeń na rabacie.

Rośliny do ogrodu deszczowego muszą odznaczać się dużą tolerancją zarówno na okresowe zalewanie, jak i niedobór wody. Kompozycje najlepiej tworzyć z gatunków rodzimych i wieloletnich. Idealne rośliny do ogrodu deszczowego to m.in.: tojeść rozesłana, niezapominajka błotna, narecznica samcza, kosaciec syberyjski, rdest wężownik, mięta nadwodna, kalina koralowa, sit rozpierzchły, sadziec purpurowy, olsza szara, olsza czarna, rozchodnik, turzyca, lobelia szkarłatna, rudbekia, wiązówka błotna, żywokost lekarski, dereń biały, tatarak zwyczajny, kosaciec żółty, krwawnica pospolita, długosz królewski, wietlica samicza. Należy unikać roślin jednorocznych – coroczne sadzenie roślin może doprowadzić do naruszenia warstw drenujących. 

Pielęgnacja ogrodu deszczowego

Ogród deszczowy jest dość łatwy w pielęgnacji. Ze względu na to, że sadzi się w nim przede wszystkim gatunki rodzime – odporne na warunki środowiskowe – nie wymaga nawożenia ani podlewania. Aby jednak zachować walory ozdobne ogrodu deszczowego, należy dbać o usuwaniu obumarłych części roślin wieloletnich i przycinanie krzewów. Warto kontrolować stan elementów doprowadzających wodę i odpływów, a w razie potrzeby udrożnić rury. Nie można ponadto zapominać o uzupełnianiu warstwy kamieni i żwiru oraz ubytków powstałych w nasadzeniach. Tak pielęgnowany ogród deszczowy zachowa piękny wygląd i swoje właściwości filtrujące przez lata.