Ogród to prawdziwa skarbnica dla zmysłów. Dobrze zaprojektowana zielona przestrzeń niesie nie tylko wspaniałe wrażenia wzrokowe. Piękny zapach kwiatów, szum wody, smak świeżo zerwanych owoców – w ogrodzie czeka na nas mnóstwo niepowtarzalnych doświadczeń bliskiego obcowania z naturą. Ogród stymulujący zmysły nie jest zarezerwowany tylko dla wybranych – może cieszyć się nim każdy. Czym jest ogród sensoryczny i jakie są zasady jego zakładania?

Co to jest ogród sensoryczny? 

Pozytywny wpływ roślin na zdrowie, samopoczucie psychiczne, rozwój społeczny i intelektualny jest coraz bardziej doceniany przez lekarzy i psychologów. Ogród może oddziaływać na ludzi m.in. poprzez stymulację zmysłów. 

Przy zakładaniu ogrodu większość osób skupia się na jego walorach wizualnych. Rośliny i pozostałe elementy aranżacji mają przede wszystkim zdobić otoczenie i dostarczać przyjemnych wrażeń wzrokowych. Dziś coraz częściej odchodzi się jednak od postrzegania ogrodu wyłącznie za pośrednictwem zmysłu wzroku. Ogród sensoryczny ma za zadanie oddziaływać na wszystkie pięć zmysłów człowieka: wzrok, słuch, węch, smak i dotyk. Większy nacisk kładzie się w nim jednak na bodźce pozawzrokowe. Pobudzaniu wszystkich zmysłów sprzyja zarówno dobór odpowiednich gatunków roślin, jak i cała aranżacja przestrzeni. 

Zakładanie ogrodów sensorycznych początkowo było ściśle związane z ideą hortiterapii. Ogrody zmysłów zakładane były dla osób niepełnosprawnych – głównie niewidomych. Miały pozwolić im doświadczać bliskości natury za pomocą innych zmysłów niż zmysły wzroku oraz wspierać rehabilitację i terapię. Z czasem jednak zaczęto bardziej skupiać się na walorach edukacyjnych takich ogrodów. Popularne stały się ogrody sensoryczne dla dzieci – tworzone z myślą o najmłodszych przy placówkach edukacyjnych, a także w ogólnodostępnych parkach. Obecnie idea ogrodów stymulujących zmysły rozprzestrzenia się na ogrody przydomowe.

Ogród sensoryczny przy domu warto założyć zwłaszcza wtedy, gdy wśród jego użytkowników będą dzieci, seniorzy czy osoby niepełnosprawne. Z jego dobroczynnych właściwości skorzystają także osoby zestresowane czy zmęczone, które poszukują ukojenia wśród natury. 

Jak zaprojektować ogród sensoryczny?

Dobry projekt ogrodu sensorycznego powinien uwzględniać nie tylko jego oddziaływanie na zmysły, ale również unikalne potrzeby jego użytkowników. Najczęściej stosowanym rozwiązaniem w ogrodach sensorycznych jest podział przestrzeni na 5 części dedykowanych poszczególnym zmysłom. Strefy powinny być ze sobą połączona za pomocą ścieżek, umożliwiających łatwe i płynne przechodzenie między kolejnymi częściami ogrodu. Elementy w poszczególnych strefach nie mogą wzajemnie zaburzać odbioru. Należy zatem unikać sadzenia roślin o podobnej woni w bezpośrednim sąsiedztwie. W ogrodzie sensorycznym warto zadbać również o stworzenie różnych poziomów i perspektyw do obserwacji otoczenia. Aranżację ogrodu sensorycznego należy zaplanować w taki sposób, by był on atrakcyjny, dostępny i bezpieczny dla użytkowników przez cały rok. 

W ogrodzie sensualnym warto stworzyć miejsca wypoczynku, które pozwolą na dłuższy pobyt w każdej strefie zmysłowej. Jeśli ogród ma dodatkowo pełnić funkcję edukacyjną, można umieścić w nim także tabliczki opisujące poszczególne rośliny oraz elementy umożliwiające prowadzenie zajęć przyrodniczych, plastycznych czy kulinarnych. 

Ogólnodostępny ogród sensoryczny powinien być urządzony zgodnie z zasadami projektowania uniwersalnego. Musi więc spełniać wymagania osób niepełnosprawnych i użytkowników o szczególnych potrzebach, by mogli w pełni z niego korzystać. W tego typu ogrodzie powinny się znaleźć utwardzone, gładkie nawierzchnie. Układ ścieżek musi być prosty, a same ścieżki na tyle szerokie, aby możliwe było łatwe przemieszczanie się po nich wózkami inwalidzkimi. Warto również zaplanować rabaty podwyższone, które umożliwią obcowanie z roślinami bez pochylania się. 

Rośliny do ogrodu sensorycznego

Odpowiedni dobór roślin do ogrodu sensorycznego ma kluczowy wpływ na jego właściwości. Różne rośliny stymulują zmysły na różne sposoby, co należy uwzględnić przy projektowaniu ogrodu. Rośliny w ogrodzie zmysłów powinny spełniać kilka podstawowych kryteriów:

• różnorodność – ogród sensualny powinien być różnorodny pod względem gatunkowym. Należy wybierać do niego rośliny różniące się kolorami, wysokościami, fakturami, pokrojami i czasem kwitnienia. W ogrodzie sensorycznym powinny znaleźć się rośliny zaliczane do wszystkich grup: drzewa i krzewy liściaste i iglaste, byliny, kwiaty jednoroczne, zioła, rośliny cebulowe, trawy, rośliny z jadalnymi owocami, warzywa.

• bezpieczeństwo – poznawanie natury wszystkimi zmysłami nie może stanowić dla nikogo zagrożenia. Z tego powodu w ogrodzie sensorycznym lepiej zrezygnować z roślin trujących, z kolcami, cierniami, włoskami parzącymi czy toksycznym sokiem.

• odporność na uszkodzenia i szybkość regeneracji – rośliny stymulujące zmysły powinny odznaczać się odpornością na uszkodzenia mechaniczne oraz zdolnością do szybkiej regeneracji.

• łatwość pielęgnacji – podstawę kompozycji w ogrodzie sensorycznym powinny stanowić rośliny łatwe w uprawie, niewymagające wielu prac pielęgnacyjnych. Wskazane jest, by w ich uprawę mogli zaangażować się użytkownicy ogrodu. 

• przyjazność dla zwierząt – w ogrodzie sensorycznym muszą znaleźć się rośliny przyjazne dla zwierząt – dostarczające im schronienia i pożywienia. Rośliny miododajne, krzewy i drzewa owocowe czy żywopłotowe przyciągną do ogrodu różne gatunki zwierząt. Dzięki temu przebywanie w ogrodzie dostarczy jego gościom dodatkowych wrażeń zmysłowych. 

Aranżacja ogrodu sensorycznego 

Aby doświadczać natury wszystkimi zmysłami, nie trzeba udawać się do ogrodu botanicznego czy miejskiego parku. Przydomowy ogród sensoryczny to świetne rozwiązanie dla wszystkich, którym na co dzień brakuje bliskiego kontaktu z naturą. Oto kilka pomysłów na aranżację ogrodu sensorycznego. 

• Ogród wzroku

Zmysł wzroku jest dla większości osób pierwszym, którym badają otoczenie. Chociaż w ogrodzie sensorycznym chodzi o wyostrzenie innych zmysłów, nie może zabraknąć w nim także zakątka dostarczającego atrakcyjnych wrażeń wizualnych. W ogrodzie wzroku kluczową rolę odgrywają ciekawe kompozycje roślinne. Warto więc zestawiać ze sobą rośliny różniące się kolorystyką, wysokością, kształtem i pokrojem. Przy planowaniu nasadzeń należy uwzględnić gatunki o różnych cechach dekoracyjnych: kwiatach, szyszkach, owocach, przebarwiających się liściach, formowane, szczepione na pniu. 

W ogrodzie wzrokowym wskazane jest tworzenie kontrastujących ze sobą plam barwnych na jednolitym tle (np. zielonej murawy). Z nasadzeń roślinnych warto tworzyć różne kształty. Jeśli zależy nam na wykorzystaniu dobroczynnych właściwości kolorów, możemy zaplanować wyciszającą część ogrodu w barwach zieleni i błękitu oraz pobudzającą – z roślinami pomarańczowymi, czerwonymi, żółtymi. 

Ogród zmysłów warto wzbogacić również roślinami przyciągającymi kolorowe ptaki i motyle. Dodatkowo ciekawym elementem ogrodu wzrokowego mogą być fantazyjne rzeźby, pergole, altany, trejaże. Warto zadbać również o nastrojowe oświetlenie, które pozwoli podziwiać piękno ogrodu także nocą. 

Wybór roślin stymulujących zmysł wzroku jest bardzo szeroki. W ogródku wzrokowym można wykorzystać prawie wszystkie gatunki. Szczególnie polecane są jednak rośliny o wyjątkowych walorach dekoracyjnych m.in.: magnolia, forsycja, klon palmowy, wrzos, mak, chaber, słonecznik, budleja Dawida, paproć, hortensja.

• Ogród dotyku

Aby pobudzić zmysł dotyku, w ogrodzie sensorycznym należy umieścić rośliny o liściach, owocach, kwiatach czy korze o ciekawych kształtach i fakturach. Posadzone gatunki powinny być gładkie, chropowate, miękkie, twarde, puszyste, szorstkie, mięsiste w dotyku. Dobrym wyborem do ogrodu dotykowego będą więc gatunki o pierzastych czy pofałdowanych liściach, puszystych kwiatostanach, z szyszkami i owocami. 

Ciekawym elementem ogrodu pobudzającego zmysł dotyku jest ścieżka bosych stóp. Można utworzyć ją z różnych materiałów m.in. drobnego piasku, żwiru, kamyków, drewna, kory, szyszek. W ogrodzie dotyku należy uwzględnić również miejsca do wypoczynku różniące się twardością i teksturą (np. hamaki, pufy, drewniane ławki, koce). W części dotykowej ogrodu można także utworzyć plac zabaw dla dzieci. 

Do roślin gwarantujących ciekawe wrażenia dotykowe należą m.in.: sosna, rudbekia, czyściec wełnisty, żylistek, funkia, juka karolińska, przywrotnik, rozchodnik okazały, kopytnik pospolity, rojnik, kostrzewa, rozplenica, sasanka, szałwia omszona, świerk, mech. 

• Ogród smaku

W ogrodzie sensorycznym niezbędne są rośliny jadalne – dostarczające różnorodnych wrażeń smakowych. W części ogrodu poświęconej zmysłowi smaku warto zaprojektować warzywnik, zielnik oraz posadzić drzewa i krzewy owocowe czy jadalne kwiaty. Dodatkowo w tej strefie ogrodu można umieścić stół do przygotowania i jedzenia świeżych posiłków oraz grill/palenisko. 

W ogrodzie smaku powinny znaleźć się rośliny o smaku kwaśnym, słodkim, ostrym – do jedzenia jako przekąski i do przyrządzania deserów czy sałatek. Dobrym wyborem będą m.in.: malina, jeżyna, borówka amerykańska, jagoda kamczacka, jabłoń, grusza, sałata, porzeczka, marchew, nasturcja, cykoria, melisa, bazylia, mięta, ogórki, brzoskwinia, wiśnia, czosnek niedźwiedzi, poziomka, agrest. 

• Ogród słuchu

W ogrodzie zmysłów można wsłuchać się w dźwięki natury. Na niezwykłą muzykę ogrodu składa się szelest liści, falowanie na wietrze traw, szum wody, śpiew ptaków, brzęczenie owadów. W ogrodzie słuchowym trzeba umieścić trawy ozdobne, drzewa i krzewy liściaste oraz rośliny miododajne i przyciągające ptaki. Dobrym pomysłem może być też zaaranżowanie łąki kwietnej. Ogród słuchowy można wzbogacić kaskadą wodną, fontanną lub niewielkim strumykiem. Aby zachęcić ptaki do przebywania w otoczeniu, warto również porozwieszać budki lęgowe i karmniki. Aranżację ogrodu słuchowego uzupełnią dzwonki wietrzne z różnych materiałów czy wiatraczki. 

Do roślin stymulujących zmysł słuchu należą m.in.: mak, rozplenica japońska, bodziszek, perowskia, miskant, trawa pampasowa, wierzba, brzoza, topola. 

• Ogród węchu

Nieodzowną częścią ogrodu sensorycznego jest strefa zapachowa. Musi ona umożliwiać doświadczanie różnych aromatów: kwiatowego, owocowego, żywicznego, miodowego, ziołowego. Podstawę strefy zapachowej w ogrodzie powinny stanowić rośliny o pachnących kwiatach. Warto posadzić także iglaki i zioła bogate w olejki eteryczne. Ogród zapachowy można połączyć ze strefą wypoczynkową lub zaprojektować w pobliżu wejścia na posesję czy okna. Strefę zapachową można podzielić też pod względem właściwości poszczególnych aromatów na tę o działaniu relaksującym (z lekkimi, kwiatowymi woniami) i pobudzającą (z intensywniejszymi, ziołowymi i żywicznymi zapachami). 

Należy pamiętać, że ogród zapachowy powinien znajdować się w strefie osłoniętej od wiatru – w innym wypadku zapach roślin szybko ulegnie rozproszeniu. Nie można przesadzać również z liczbą gatunków na niewielkiej przestrzeni, ponieważ uniemożliwi to odbieranie wszystkich zapachów. 

Ogród zapachowy mogą utworzyć m.in.: lilie, róże, lawenda, naparstnica, piwonia, lilak Meyera ‘Palibin’, kalina koralowa, jaśminowiec, sosna, pysznogłówka, rozmaryn, tymianek, mięta. 

Ogród kryje w sobie znacznie większe bogactwo, niż może wydawać się na pierwszy rzut oka. Warto więc stworzyć własny ogród zmysłów, który pozwoli na nowo odkryć piękno otaczającej natury.