Jak sprawić, by rośliny bujnie rosły, a kwiaty zachwycały całą feerią barw? Sukces w uprawie ogrodniczej w dużej mierze uzależniony jest od podłoża, na jakim rosną rośliny. Aby zapewnić roślinom optymalne warunki do rozwoju, warto wybrać odpowiedni substrat. Jakie rodzaje substratów do ogrodu są dostępne na rynku i kiedy powinniśmy je zastosować?

Substrat ogrodniczy – co to jest?

Substrat to specjalny rodzaj podłoża przeznaczonego do uprawy roślin ogrodowych lub doniczkowych. Substraty ogrodnicze ułatwiają ukorzenianie się roślin, wpływają na zdolność magazynowania przez nie wody, zapewniają stabilność struktury gleby i odpowiedni przepływ powietrza. Podłoża ogrodnicze różnią się między sobą m.in. odczynem pH, wielkością frakcji, pojemnością wodną i powietrzną, składem chemicznym.

Większość substratów tworzona jest na bazie torfu. Wyróżnia się kilka jego rodzajów:

• Torf wysoki – powstaje na wilgotnych obszarach, ubogich w składniki pokarmowe, na bazie mchów i innych roślin porastających torfowiska, np. modrzewicy, borówki bagiennej. Charakteryzuje się bardzo niskim pH (2,5-4,5) i ciemnobrązowym kolorem. Jest wolny od patogenów. Ma luźną, porowatą strukturę, dużą pojemność wodną i powietrzną. Znajduje zastosowanie w uprawie roślin kwasolubnych, np. wrzosów, rododendronów. Może służyć też do zakwaszenia podłoża ogrodniczego.

• Torf niski – powstały z roślin porastających doliny rzek, łąki i tereny zalewowe, zasilanych przepływającą wodą bogatą w związki mineralne. Tworzą go rośliny bagienne, głównie mchy brunatne, trzciny, skrzypy, paprocie. Uważany jest za podłoże o gorszej jakości niż torf wysoki. Ma niższą pojemność wodną i powietrzną, za to wyższe pH (7). Może czasami zawierać nasiona chwastów i patogeny. Właściwości torfu niskiego są jednak bardzo zróżnicowane i uzależnione od miejsca wydobycia i stopnia rozkładu. 

• Torf przejściowy – wykazuje właściwości pośrednie między torfem wysokim i niskim. Wyróżnia się kwaśnym odczynem (4,5-5,5) i wysoką zawartością składników organicznych. Powstaje, gdy ze względu na niedobór składników mineralnych zmienia się roślinność torfowiska – z charakterystycznej dla torfu niskiego na typową dla torfu wysokiego.

Często podłoża ogrodnicze zawierają też materiały wpływające korzystnie na właściwości gleby, zdolność zatrzymywania wody czy napowietrzenie (np. hydrożel, piasek, perlit). Dodatkowo substraty torfowe do uprawy roślin wzbogacane są nawozami o właściwościach odkwaszających (np. wapniowo-dolomitowymi) i mineralnymi (zawierającymi niezbędne makro- i mikroelementy). 

Substraty do uprawy roślin – rodzaje i zastosowanie

Do najpopularniejszych substratów stosowanych w ogrodzie należą:

• substrat torfowy – w handlu często występuje pod nazwą ziemia uniwersalna. To najpopularniejsze podłoże ogrodowe, o szerokim zastosowaniu. Powstaje na bazie torfu wysokiego, po jego odkwaszeniu, dodaniu nawozów i innych komponentów (m.in. perlitu, piasku, glinki, włókien kokosowych, hydrożelu). Zwykle jest tworzony z torfu cegiełkowego i frezowanego. Odznacza się pH 5,5-6,5. Jest odpowiedni do uprawy większości popularnych roślin ogrodowych. Nadaje się także do zakładania trawników, sadzenia drzew i krzewów, warzyw, uprawy roślin doniczkowych, balkonowych, rabatowych. Może być stosowany w połączeniu z innymi rodzajami podłoży ogrodniczych. 
• włókno kokosowe – pozyskiwane jest z łupin orzechów kokosowych. Stanowi ekologiczną alternatywę dla torfu. Odznacza się bliskim obojętnemu odczynem (pH 5-7). Często stosowane jest w połączeniu z torfem w mieszankach ogrodniczych. Ma właściwości antyseptyczne. Dobrze pochłania i zatrzymuje wodę, dzięki czemu sprawdza się w uprawie roślin preferujących wysoką wilgotność. Nie zbryla się i nie zmienia struktury podłoża. Jest trwałe i całkowicie biodegradowalne. Polecane do uprawy kwiatów doniczkowych i wysiewu nasion. Dostępne m.in. w formie sprasowanych brykietów i mat. 

włókno kokosowe

Substrat zawsze należy dopasować do gatunku i potrzeb rośliny oraz fazy uprawy. Dobierając substrat, powinniśmy też wziąć pod uwagę miejsce, w którym chcemy uprawiać rośliny. Wielkość frakcji podłoża powinna być dostosowana do wielkości pojemnika. Najdrobniejsze podłoża ogrodnicze stosuje się do ukorzeniania roślin i sadzonek, największe – do uprawy roślin w pojemnikach. W zależności od przeznaczenia substratów wyróżnia się m.in.: 

• • substraty do ukorzeniania – składają się z torfu wysokiego drobnej frakcji, perlitu, włókna kokosowego. Wspomagają rozwój systemu korzeniowego roślin. 
• • substraty do wysiewu – odznaczają się drobną strukturą, wysoką przepuszczalnością wodną i powietrzną oraz wysoką zawartością makro- i mikroelementów. Pobudzają kiełkowanie i wzrost roślin oraz rozwój systemu korzeniowego. Produkowane na bazie torfu wysokiego, piasku, perlitu, włókna kokosowego. Substraty do wysiewu nasion mogą mieć formę sprasowanych krążków i kostek, które pęcznieją pod wpływem wody, stwarzając odpowiednie warunki do wysiewu roślin.
• • substraty dla roślin iglastych – najczęściej stanowią mieszankę torfu wysokiego, niskiego, kory, piasku i nawozów mineralnych. Mają odczyn ok. 5-6.
• • substraty dla roślin rabatowych i balkonowych – stworzone z torfu wysokiego z dodatkiem np. piasku, gliny, czy włókna kokosowego. Gwarantują bujne kwitnienie oraz odporność roślin na przesuszenie i niekorzystne warunki pogodowe. Ich pH wynosi ok. 5,5-6,5. 
• • substraty dachowe – przeznaczone do uprawy roślin na dachach budynków. Powinny być zgodne ze standardami FLL. Muszą spełniać standardy dotyczące m.in.: stabilności struktury, wodoprzepuszczalności, pojemności wodnej i powietrznej, stopnia osiadania, odporności na zamarzanie. Do ich produkcji wykorzystywane są: torf niski, humus i materiały nieorganiczne (np. piasek, żwir, keramzyt). W zależności od roślinności uprawianej na dachach substraty dachowe dzieli się na intensywne i ekstensywne. Substraty ekstensywne przeznaczone są do uprawy mało wymagających bylin sucholubnych (takich jak np. rojniki, rozchodniki, trawy, zioła). Są cięższe, uboższe w składniki pokarmowe i domieszki drenujące niż substraty intensywne. Substraty intensywne są niezbędne przy tworzeniu aranżacji z kwiatów i krzewów. Są lekkie, wodoprzepuszczalne i bogate w substancje odżywcze.

Kiedy warto zastosować substrat do upraw roślin?

Stosowanie substratów jest niezbędne przede wszystkim na etapie wysiewu i sadzenia nowych roślin. Dzięki nim możemy zapewnić roślinom optymalne warunki do kiełkowania, ukorzenienia się, wzrostu i rozwoju i w ten sposób osiągnąć lepsze rezultaty w uprawie. Substraty znajdują też zastosowanie w przypadku roślin o specyficznych wymaganiach (np. kwasolubnych, sucholubnych), którym nie odpowiada standardowa gleba znajdująca się w ogrodzie. Są wykorzystywane przy zakładaniu zielonych dachów i w uprawach hydroponicznych.

Substraty do uprawy roślin pozwalają na samodzielne przygotowania rozsady. Są bardzo przydatne, jeśli zależy nam na poprawieniu warunków glebowych panujących w ogrodzie: struktury, żyzności, odczynu, pojemności wodnej i powietrznej. Powinniśmy zastosować je, jeśli właściwości podłoża w naszym ogrodzie uległy pogorszeniu. Warto sięgnąć po nie także przy aranżacji nowych rabat i przesadzaniu roślin.