Nawet w otoczeniu szarych ulic, wśród gęstej zabudowy, można cieszyć się zielenią. Zakładanie zielonych dachów to doskonały sposób na wygospodarowanie dodatkowego miejsca na tętniącą zieloną oazę nawet w centrum miejskiej dżungli. Aby cieszyć się piękną roślinnością na dachu, bez szkody dla całej konstrukcji budowlanej, niezbędny jest wybór odpowiedniego podłoża do uprawy roślin. Jakie są najpopularniejsze rodzaje substratów dachowych i czym kierować się przy ich wyborze?

Zielone dachy – specyfika i budowa

Zielone dachy to specyficzna forma terenów zieleni, zakładanych na dachach budynków. Mogą przybierać one bardzo różne formy – od mało zróżnicowanych zbiorowisk traw i sukulentów, praktycznie niewymagających pielęgnacji, po bogate gatunkowe i rozbudowane dekoracyjne ogrody – przypominające tradycyjne przydomowe. Ze względu na specyficzny układ warstw zielony dach często bywa nazywany dachem odwróconym.

Cała konstrukcja zielonych dachów składa się z kilku warstw (od góry):

– warstwy roślin – zapewnia roślinom optymalne warunki do rozwoju i wegetacji. Składa się z odpowiednio dobranego substratu dachowego i roślinności. 

– warstwy filtrującej – zabezpiecza warstwę drenującą przed zanieczyszczeniami. Tworzona jest z geowłókniny. 

– warstwy drenażu – pomaga odprowadzać wodę z warstwy roślinnej. Zwykle zbudowana jest ze żwiru o granulacji dostosowanej do roślinności.

– warstwy zabezpieczającej – chroni dach przed przerostem korzeni. Wykonywana jest np. z papy bitumicznej z wkładką miedzianą 

– warstwy termoizolacyjnej – odpowiada za izolację cieplną. Zbudowana jest zazwyczaj ze styropianu, wełny mineralnej lub pianki poliuretanowej

– warstwy hydroizolacyjnej – znajduje się bezpośrednio na stropie, chroni dach przed wilgocią. Tworzona jest z papy bitumicznej lub kauczukowej lub specjalnej folii izolacyjnej.

Choć historia zielonych dachów sięga już czasów starożytnych, ich renesans przypada na ostatnie lata. W nowoczesnym budownictwie ogrody na dachach pełnią przede wszystkim funkcję ekologiczną i stanowią ważny element tzw. zielonych miast. 

Zielone dachy, jako dodatkowa powierzchnia biologicznie czynna, zastępuje tereny zieleni znajdujące się na gruncie. Tego typu konstrukcje wpływają korzystnie na warunki panujące w budynkach i ich otoczeniu. Zapewniają izolację termiczną, zatrzymują wodę opadową, filtrują zanieczyszczenia, poprawiają mikroklimat i ograniczają hałas. Dodatkowo często poprawiają estetykę otoczenia i sprawiają, że przestrzeń miejska staje się znacznie przyjaźniejsza dla mieszkańców. 

Substraty dachowe – do czego służą?

Rośliny uprawiane na dachach do prawidłowego rozwoju potrzebują odpowiedniego podłoża. Przy zakładaniu zielonych dachów nie należy używać standardowej ziemi ogrodowej ani tej pozyskanej z wykopu. Tego typu podłoża odznaczają się zbyt dużym ciężarem, dlatego mogłyby nadmiernie obciążyć konstrukcję. Nie spełniają także wymagań dotyczących odpowiedniej przepuszczalności wodnej, przez co nie są w stanie zapewnić równomiernego zaopatrzenia w wodę roślinom rosnącym na dachu. 

Ziemia z wykopu może zawierać także nasiona chwastów, które znacznie zmniejszają estetykę ogrodu na dachu i utrudniają jego pielęgnację. Stosowanie podłoży niedopuszczonych na dachach zielonych jest ponadto niezgodne z prawem budowlanym, dlatego może pociągać za sobą konsekwencje prawne.

Substraty dachowe to profesjonalne podłoża przeznaczone do uprawy roślin na dachach zielonych. Produkty tego typu stanowią mieszanki mineralno-organiczne o wysokiej porowatości i składzie specjalnie dostosowanym do uprawianych roślin. Substraty na dachy zielone mają zapewnić roślinom stabilne warunki do ukorzenienie się i rozwoju. Do produkcji substratów wykorzystywane są:

– substancje mineralne: piasek, żwir, keramzyt, grysy ceglane i wapienne, kruszywa pochodzenia wulkanicznego

– substancje organiczne: torf niski, kompost

Substraty dachowe są dopuszczane do obrotu na podstawie zezwolenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Podłoża do uprawy roślin na dachach zielonych muszą spełniać szereg wymagań. Do najważniejszych z nich należą:

– stabilna struktura,

– odpowiednie zagęszczenie,

– określony skład granulometryczny,

– odpowiednia zawartość substancji organicznych i soli,

– odpowiednia zawartość składników pokarmowych,

 – określona wartość pH,

– odpowiednia pojemność wodna i powietrzna,

– wodoprzepuszczalność,

– niski stopień osiadania,

– odporność na mróz i wiatr,

– odporność na ugniatanie.

Szczegółowe wymagania, jakie powinny spełniać substraty dachowe, można znaleźć w Wytycznych do projektowania, wykonywania i pielęgnacji dachów zielonych - wytycznych dla dachów zielonych przygotowanych przez FLL. 

Rodzaj substratu na dach zielony należy także dopasować do konstrukcji dachu i warunków panujących w otoczeniu. Na dachach o niskim maksymalnym obciążeniu najlepiej stosować substraty ekstensywne o niskiej wadze. W przypadku, gdy substraty będą narażona na działanie silnego wiatru, lepiej sprawdzą się te o grubszej frakcji kruszywa.

Dodatkowo po zakupie należy zadbać o odpowiednie przechowywanie substratu dachowego. Należy chronić go przed zanieczyszczeniami i chwastami. Z tego względu substraty dachowe muszą być przetrzymywane na podłożu utwardzonym (zapewniającym odpływ wody) lub specjalnym materiale zabezpieczającym (np. piasku lub geowłókninie). 

Substraty na dachy zielone – rodzaje

Rodzaj substratu dachowego powinien być dopasowany do roślinności, jaką zamierzamy uprawiać. Wyróżnia się dwa podstawowe typy substratów na dachy zielone:

– substraty dachowe ekstensywne – przeznaczone do uprawy roślinności o niewielkich wymaganiach środowiskowych, niewymagających skomplikowanej pielęgnacji. Na takim podłożu dobrze rosną rośliny sucholubne, odporne na wiatr, słońce i suszę (np. rozchodniki, rojniki, skalnice, mchy, macierzanki, trawy ozdobne i niektóre zioła). Substraty dachowe ekstensywne wyróżniają się niską zawartością substancji organicznych. Zwykle są cięższe niż substraty intensywne, ale stosuje się je w mniejszej ilości. Warstwa stworzona z substratu ekstensywnego najczęściej ma grubość 8-15 cm. Dachy ekstensywne pełnią głównie funkcje ekologiczne. 

– substraty dachowe intensywne – służą do uprawy roślinności intensywnej – o dużych wymaganiach środowiskowych i pielęgnacyjnych. Nadają się do tworzenia ogrodów na dachach składających się z różnych gatunków bylin, roślin cebulowych, krzewów i drzew. Mogą być też stosowane jako podłoże pod trawnik z siewu lub rolki. Substraty dachowe intensywne charakteryzują się wysoką zawartością składników organicznych i dużą wodoprzepuszczalnością. Są lekkie, jednak do uprawy roślin konieczne jest stworzenie z nich warstwy o grubości od 15 do nawet 100 cm.

Dodatkowo w ofercie producentów znajdują się także:

– substraty dachowe półintensywne – mają właściwości pośrednie między substratami intensywnymi a ekstensywnymi. Przeznaczone są do uprawy roślin o średnich wymaganiach glebowych. Mogą służyć do zakładania łąki kwietnej. Warstwa takiego substratu musi mieć grubość ok. 10-15 cm. 

– substraty dachowe trawnikowe – przeznaczone do zakładania trawników i łąk kwietnych na dachach. Wyróżniają się wysoką zawartością substancji organicznych i drobną frakcją kruszywa. Substraty dachowe trawnikowe wspomagają rozwój traw i ułatwiają pielęgnację trawnika po założeniu. Dzięki drobnej frakcji kruszywa można później bezpiecznie kosić stworzoną murawę. Stosowana warstwa takiego podłoża wynosi zwykle 5-20 cm.

– substraty dachowe drenażowe – odpowiednie do uprawy roślin o średnich wymaganiach glebowych. Charakteryzują się wysoką przepuszczalnością wodną, dzięki czemu ułatwiają odwodnienie dachu. Mogą zastąpić warstwę drenażową. Zalecana warstwa takich substratów powinna mieć ok. 6-20 cm. 

– podglebie wypełniające – stosowane, gdy warstwa podłoża wynosi ponad 35 cm (w przypadku dachów intensywnych) lub ponad 20 cm (w przypadku dachów ekstensywnych). Zapewniają stabilność nasadzeniom i odpowiedni przepływ powietrza, zapobiegają rozwojowi procesów gnilnych. Składają się z kruszyw mineralnych. 

Zielony dach może być wspaniałą dekoracją i pełnowymiarowym zamiennikiem prawdziwego ogrodu – w niczym nieustępującym mu pod względem wizualnym. Aby przez długi czas cieszyć się z pięknych roślin, warto pamiętać o doborze odpowiedniego substratu dachowego. Dzięki niemu uprawa roślin na dachu będzie dużo łatwiejsza i mniej kłopotliwa.