Przydomowe ogrody to nieodłączny element wiejskiego krajobrazu. Coraz częściej marzenia o pięknym ogrodzie udaje się jednak zrealizować również mieszkańcom wielkich miast. Nawet mały skrawek zieleni może odmienić szarą miejską przestrzeń. Urban gardening to także doskonały sposób na integrację lokalnej społeczności i pozyskanie własnej zdrowej, ekologicznej żywności. Jak założyć ogród w mieście? Poznaj najważniejsze zasady miejskiego ogrodnictwa.

Urban gardening – na czym polega?

Miejskie ogrodnictwo (ang. urban gardening), czyli uprawa różnorodnych roślin w przestrzeni miejskiej, to jeden z zasadniczych trendów w ogrodnictwie ostatnich lat. Wbrew pozorom idea ta nie jest wcale nowa. Już pod koniec XIX w. w Polsce zaczęły rozwijać się ogrody działkowe, których rozkwit przypada na czasy PRL-u. 

W dawnych ogrodach działkowych nacisk kładziono przede wszystkim na funkcję użytkową. Miały one zapewniać przestrzeń do samodzielnej uprawy roślin użytkowych (warzyw i owoców), a tym samym przeciwdziałać niedoborom żywności. Z tego powodu zwykle próżno było w nich szukać kwiatów, a same aranżacje nie zachwycały – często wyglądały dość monotonnie, smutno i chaotycznie. 

Gdy wydawało się, że ogródki działkowe są już jedynie pozostałością poprzedniej epoki i powoli odchodzą w zapomnienie, ogrodnictwo miejskie powróciło w odmienionej i nowocześniejszej postaci. Obecnie ogrody miejskie przybierają bardzo różne formy: od prostych zielników na parapecie, przez różnorodne uprawy pojemnikowe na balkonie, aż po efektowne ogrody na dachach, zorganizowane ogrody społeczne czy wyspecjalizowane farmy wertykalne. 

Ogrody w mieście – rodzaje

Do najpopularniejszych typów ogrodów miejskich należą:

• – ogrody doniczkowe – zakładane na balkonach, tarasach i parapetach – w doniczkach i pojemnikach. Mają charakter prywatny, pozwalają pozyskać świeże zioła, owoce i warzywa dla rodziny. 
• – ogrody na dachach i ścianach – tworzone na dachach lub ścianach budynków, stanowią element zielonej infrastruktury. Mogą pełnić zarówno funkcje dekoracyjne, ekologiczne, jak i rekreacyjne.
• – ogrody społeczne/sąsiedzkie – mają charakter wspólnotowy, pieczę nad nimi sprawuje lokalna społeczność. Zwykle zakładane są na dziedzińcach i podwórkach. Spełniają ważną funkcję w aktywizowaniu i integrowaniu sąsiadów, mieszkańców dzielnic lub osiedli. 
• – ogrody mobilne – mają charakter tymczasowy, ich lokalizacja może ulec szybkiej zmianie. Aranżowane są przy pomocy roślin w pojemnikach. Wykorzystuje się je do upowszechniania wiedzy ogrodniczej i przyrodniczej oraz organizacji imprez i wydarzeń kulturalnych. 
• – ogrody wypoczynkowe i jadalne – ogólnodostępne, stanowią zwykle rozszerzenie strefy wypoczynkowej i jadalnej hoteli oraz restauracji. Charakterystyczne dla nich są różnorodne meble wypoczynkowe i uprawy w pojemnikach. 
• – ogrody specjalne (np. edukacyjne, terapeutyczne) – skierowane do konkretnych grup odbiorców, zakładane przy szkołach, szpitalach czy domach opieki. Wykorzystywane w ramach hortiterapii w celach edukacyjnych, resocjalizacyjnych i leczniczych.

Miejskie ogrodnictwo – funkcje

Choć we współczesnych ogrodach miejskich zwraca się dużą uwagę na walory estetyczne, ich podstawowa funkcja wciąż pozostaje taka sama jak dawniej. Ogrodnictwo miejskie pozwala na produkcję żywności poza gruntami rolnymi. Urban gardening jest więc odpowiedzią na potrzeby współczesności. Obecnie coraz więcej konsumentów poszukuje produktów naturalnych, które wyróżniają się wysoką wartością odżywczą i pysznym smakiem. 

W skali lokalnej ogrody miejskie pozwalają pozyskać mieszkańcom miast zdrową żywność, której proces produkcji mogą śledzić i kontrolować, co daje im pewność do pochodzenia i jakości plonów. W skali globalnej urban gardening ma natomiast przeciwdziałać niedoborom żywności spowodowanym niedostatkiem gruntów rolnych i rosnącą liczbą ludności na świecie. Dodatkowo pozwala ograniczyć transport plonów na dalekie odległości, na czym korzystają zarówno konsumenci, jak i środowisko. Wyhodowane rośliny szybko trafiają do konsumentów, dzięki czemu nie tracą wartości odżywczej i świeżości. 

Rola miejskiego ogrodnictwa nie ogranicza się jednak wyłącznie do produkcji żywności. Ogrody w miastach mogą pełnić różnorodne funkcje w życiu lokalnej społeczności. Niezależnie od tego, czy urban gardening przyjmuje formę uprawy ziół na parapecie, czy dużego ogrodu społecznego, jest ono sposobem na realizację ogrodniczej pasji i zbliżenie się do natury. W przypadku dzieci spełnia też ważną funkcję w edukacji przyrodniczej i budowaniu świadomości ekologicznej. 

Miejskie ogrody pozwalają ponadto zaspokoić potrzeby mieszkańców aglomeracji, którzy często tęsknią za zielenią. Kontakt z naturą oddziałuje pozytywnie na zdrowie i samopoczucie psychiczne ludzi i stanowi formę hortiterapii. Samodzielna uprawa roślin przynosi wielu osobom satysfakcję i radość. 

Ogrody społeczne w miastach stają się też miejscem integracji dla lokalnej społeczności, przestrzenią do organizacji wydarzeń kulturalnych, wypoczynku, aktywności społecznej. 

Dodatkowo ogrodnictwo miejskie jest sposobem na rewitalizację terenów miejskich. Ogrody w miastach zwiększają walory krajobrazowe otoczenia, poprawiają warunki życia mieszkańców, sprzyjają zachowaniu bioróżnorodności. Dla wielu mieszkańców stanowią swoiste zielone oazy wśród betonowych ulic. Z powodzeniem zastępują parki czy ogólnodostępne tereny zieleni, zapewniając użytkownikom większą prywatność i kształtując silny związek z miejscem zamieszkania. 

Jakie rośliny uprawiać w mieście?

Ogród w mieście nie musi ograniczać się wcale do jednej grządki z warzywami. Miejskie ogrodnictwo daje szerokie pole do popisu wszystkim miłośnikom roślin. Do najpopularniejszych roślin użytkowych, które można uprawiać w przestrzeni miejskiej (w pojemnikach czy na podwyższonych rabatach), należą: 

• zioła: bazylia, tymianek, oregano, szałwia, melisa, rzeżucha, rozmaryn, mięta,

• warzywa: pietruszka, jarmuż, groch, fasola, szczypiorek, pomidory, papryczki chili, 

• owoce: maliny, truskawki, borówki amerykańskie, poziomki czy karłowate odmiany jabłoni. 

Oprócz smakowitych ziół, warzyw i owoców w ogrodzie miejskim można uprawiać też wiele gatunków roślin ozdobnych. Na balkonach czy pośród roślin użytkowych warto zasadzić m.in.: niecierpki, pelargonie, lawendy, dalie, lobelie, petunie, aksamitki, werbeny, dzwonki. 

W mieście dobrze sprawdzą się też rośliny okrywowe o płytkich korzeniach, np. barwinek pospolity, karmnik ościsty czy irga. Dodatkowo w miejskich ogrodach warto umieścić rośliny o pokroju kolumnowym, wysokie pnącza oraz karłowate krzewy i drzewka, które nie zabierają dużo miejsca, a świetnie wzbogacają aranżacje. Dobrym wyborem będą również zimozielone krzewy (np. bukszpany), zapewniające atrakcyjny wygląd ogrodowi przez cały rok.

Jak założyć ogród w mieście? 

W środowisku miejskim obserwuje się różne przejawy urban gardening. Jeszcze do niedawna uprawa roślin w mieście miała głównie charakter zindywidualizowany i oddolny. Często sami mieszkańcy szukali sposobów na zazielenienie swojej okolicy i ozdabiali roślinami balkony, parapety czy niezagospodarowane tereny przy blokach. Obecnie coraz częściej tworzenie ogrodów miejskich przybiera formę zorganizowaną i ustrukturyzowaną. Stają się one integralną częścią osiedli mieszkaniowych, placówek edukacyjnych czy usługowych. 

Jak założyć ogród miejski krok po kroku? Pierwszym etap zakładania ogrodu w mieście jest wybór odpowiednich gatunków roślin oraz miejsca pod uprawę. Podobnie jak tradycyjny ogród ten miejski powinien być również starannie zaprojektowany. 

Najprostszym sposobem na realizację idei miejskiego ogrodnictwa jest założenie ogrodu doniczkowego na parapecie, balkonie lub tarasie. W przypadku tego typu aranżacji mieszkańcy mają pełną dowolność przy wyborze roślin oraz dekoracji. Wiele osób decyduje się urządzić ogród na balkonie w bloku w podobnym stylu jak pozostałe wnętrza w mieszkaniu. Dobierając rośliny do uprawy na balkonie/tarasie/parapecie, warto brać pod uwagę także jego usytuowanie, które ma kluczowy wpływ na nasłonecznienie. Pozwoli to osiągnąć lepsze rezultaty w uprawie.

W przypadku ogrodu przy mieszkaniu w bloku lepiej nie działać samodzielnie, lecz skonsultować się z zarządcami nieruchomości. Cała aranżacja nie powinna bowiem zaburzać ogólnego wyglądu osiedla ani przeszkadzać innym mieszkańcom. 

Miejskie ogródki zwykle charakteryzują się dosyć małym metrażem. Z tego powodu trzeba zadbać o maksymalne wykorzystanie każdego wolnego skrawka ziemi i zaplanować rozwiązania, które optycznie powiększą przestrzeń. Między grządkami warzywnymi można sadzić rośliny ozdobne, które urozmaicą wygląd ogrodu. Dodatkowo warto uzupełnić aranżacje rabatami pionowymi zakładanymi np. na ścianach budynków. Na niewielkiej przestrzeni dobrze sprawdzą się również rośliny w wiszących donicach. 

Do małych ogrodów w miastach najlepiej wybierać wąskie donice oraz ozdoby w jasnych kolorach. Dobrym pomysłem może być także wstawienie do ogrodu lustra, dzięki któremu będzie wydawał się większy. Uzupełnieniem aranżacji mogą być też ule, budki lęgowe czy karmniki dla ptaków, które pozwolą mieszkańcom miast podglądać życie zwierząt. 

Jeśli, ze względu na warunki glebowe lub istniejącą zabudowę, w okolicy brak jest odpowiedniego terenu do stworzenia zielonej oazy, można wykorzystać do uprawy roślin pojemniki, doniczki i podwyższone rabaty. Uprawy w pojemnikach szczególnie dobrze sprawdzą się na terenach skażonych lub wyłożonych sztuczną nawierzchnią. Często w ogrodnictwie miejskim jako donice wykorzystuje się materiały pozyskane z recyklingu – beczki, plastikowe opakowania, skrzynki po owocach, worki. 

Kolejnym etapem zakładania ogródka miejskiego jest przygotowanie odpowiedniego podłoża. Zwykle pod uprawy stosowana jest gotowa ziemia ogrodnicza i kompost. Po przygotowaniu podłoża nadchodzi pora na kluczowy etap zakładania ogrodu, czyli sadzenie roślin. Często dzieje się to z udziałem całej lokalnej społeczności, która może kształtować ostateczny wygląd ogrodu. 

Ogród w mieście wymaga też odpowiedniej pielęgnacji po założeniu. W miejskich ogródkach z roślinami jadalnymi nie używa się chemicznych środków ochrony roślin i sztucznych nawozów, zastępując je środkami naturalnymi. Do podstawowych zabiegów pielęgnacyjnych na farmach miejskich należą: podlewanie, nawożenie i przycinanie roślin. A potem można już cieszyć się upragnionymi plonami i pięknymi kwiatami.