Chociaż owady pełnią wiele pożytecznych funkcji w świecie przyrody, nie wszystkie są mile widziane w ogrodzie, sadzie czy warzywniku. Masowe inwazje insektów mogą całkowicie zniweczyć wysiłek włożony w pielęgnację roślin. Aby szybko i skutecznie wyeliminować szkodniki żerujące na roślinach, można wykorzystać insektycydy. Jakie są najpopularniejsze rodzaje środków ochrony roślin? Jak stosować je w sposób bezpieczny dla środowiska?

Insektycydy do ogrodu – czym są i jak działają?

W walce z uciążliwymi szkodnikami w ogrodzie pomagają chemiczne środki ochrony roślin zaliczane do pestycydów. Kategoria ta obejmuje m.in. insektycydy, fungicydy i herbicydy. 

Insektycydy to preparaty przeznaczone do zwalczania owadów żerujących na roślinach. Preparaty owadobójcze do ogrodu powodują śmierć owadów lub prowadzą do zaburzenia ich rozrodu, w ten sposób ograniczając ich liczebność w otoczeniu. Dzięki temu insektycydy są użyteczne zarówno w celach interwencyjnych, jak i zapobiegawczych. Środki na szkodniki w ogrodzie bazują zarówno na substancjach pochodzenia naturalnego, jak i syntetycznego. Preparaty tego typu mogą być wykorzystywane w ogrodach, sadach, warzywnikach, lasach, na polach uprawnych i w uprawach pod osłonami. 

Środki owadobójcze do ogrodu znacznie różnią się mechanizmem działania. Wśród nich wyróżnia się preparaty o działaniu:

• kontaktowym – działają poprzez zetknięcie się z naskórkiem owadów, 

• żołądkowym – wykazują skuteczność po zjedzeniu części rośliny przez szkodniki i wniknięciu do przewodu pokarmowego,

• gazowym – oddziałują na owady poprzez układ oddechowy,

• łączonym – działają za pośrednictwem kilku układów.

Środki ochrony roślin – jak je stosować?

Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin budzi spore kontrowersje. Ich niewłaściwe wykorzystanie może przynieść znacznie większe straty niż korzyści. Produkty tego typu często nie działają selektywnie. Z tego powodu mogą być szkodliwe także dla pożytecznych owadów zapylających. Pozostałości insektycydów mogą także gromadzić się w tkankach roślin. Dodatkowo stosowanie środków na owady w ogrodzie – zwłaszcza bez odpowiednich środków ochronnych – stwarza zagrożenie dla ludzi i zwierząt w otoczeniu. U wielu gatunków szkodników obserwuje się również występowanie odporności na insektycydy. Często wiąże się to z koniecznością zmiany stosowanych środków ochrony roślin lub zwiększenia ich dawek. Z tego powodu stosowanie preparatów owadobójczych w ogrodzie wymaga szczególnej rozwagi i odpowiedzialności. 

Po insektycydy należy sięgać tylko wtedy, gdy zawodzą naturalne metody zwalczania szkodników. Stosując chemiczne środki ochrony roślin, musimy przestrzegać też podstawowych zasad bezpieczeństwa.

• Rodzaj i formę insektycydu zawsze należy dobrać do gatunku żerującego w ogrodzie. W miarę możliwości najlepiej wybierać środki o działaniu wybiórczym.

• Należy unikać insektycydów szkodliwych dla pszczół i innych owadów zapylających. Preparatów szkodliwych dla pożytecznych owadów nie powinno się stosować podczas kwitnienia roślin.

• Przed użyciem środka owadobójczego w ogrodzie trzeba dokładnie zapoznać się z instrukcją jego stosowania. Konieczne jest ścisłe przestrzegania zaleceń producenta.

• W przypadku roślin użytkowych trzeba pamiętać o zachowaniu odpowiedniego okresu karencji między wykonaniem oprysku a zbiorem.

• Środki ochrony roślin należy przechowywać w oryginalnym, szczelnie zamkniętym opakowaniu. Nie wolno przesypywać ich do innych pojemników czy przechowywać razem z żywnością. Nie należy ponadto dopuszczać dzieci do kontaktu z insektycydami.

• Dawkowanie preparatu powinno być ściśle dopasowane do zapotrzebowania. Nie można przekraczać maksymalnych dawek zaleconych przez producenta.

• Przed przystąpieniem do pracy z insektycydami należy założyć ubranie ochronne tj. rękawiczki, okulary, kombinezon, maskę.

• Podczas wykonywania zabiegów ochronnych w ogrodzie nie powinny przebywać dzieci, zwierzęta domowe ani inne osoby bez odpowiedniego zabezpieczenia.

• W czasie wykonywania oprysków nie wolno jeść, pić ani palić.

• Środki ochrony roślin najlepiej stosować podczas chłodnych (poniżej 25℃) i bezwietrznych dni. 

• Aby uniknąć uodparniania się szkodników na insektycydy, warto stosować naprzemiennie produkty różniące się substancją czynną. 

• Pozostałości środków ochrony roślin nie należy wylewać ani przeznaczać na kompost. 

• Nie powinno się samodzielnie łączyć ze sobą różnych środków ochrony roślin. 

• Pojemniki po insektycydach trzeba dokładnie spłukać, a następnie zwrócić w punkcie sprzedaży. Opakowania tego typu nie powinny być wyrzucane do śmieci, ponieważ wymagają odpowiedniej utylizacji. 

• Jeśli w ogrodzie występują częste lub masowe inwazje szkodników, warto przeprowadzić w nim gruntowne zmiany. Zalecana jest zmiana gatunków i odmian roślin na bardziej odporne lub zmodyfikowanie usytuowania roślin. 

Preparaty owadobójcze – rodzaje

W zależności od mechanizmu działania wyróżnia się insektycydy:

• POWIERZCHNIOWE – po aplikacji pozostają na roślinie, nie wnikają do jej tkanek, działają na zasadzie kontaktowej. Mogą ulegać zmywaniu pod wpływem deszczu. 

• WGŁĘBNE – przenikają na niewielką głębokość do niektórych tkanek roślin (np. liści).

• UKŁADOWE – wnikają do wnętrza rośliny za pośrednictwem liści lub korzeni, a następnie wraz z sokami są rozprowadzone po całej roślinie. 

Ogrodowe środki owadobójcze różnią się również składem. Wśród nich są preparaty zawierające m.in.:

• związki fosforoorganiczne – rozpuszczają się w tłuszczach i rozpuszczalnikach organicznych, ale nie w wodzie. Działają głównie na zasadzie kontaktowej – zaburzają funkcjonowanie układu nerwowego owadów, co szybko prowadzi do śmierci szkodników. Środki tego typu mają stosunkowo krótki okres półtrwania i umiarkowaną toksyczność. 

• karbaminiany – działają kontaktowo i żołądkowo. Wykazują szerokie spektrum działania. Niektóre z nich mogą dodatkowo służyć do zwalczania ślimaków i roztoczy. Często stosowane są doglebowo. 

• neonikotynoidy – są zbliżone pod względem strukturalnym i funkcjonalnym do nikotyny. Oddziałują na szkodniki drogą kontaktową i żołądkową – wiążą się z nikotynowymi receptorami, uniemożliwiając przekazywanie impulsów nerwowych. 

• związki chloroorganiczne – dobrze rozpuszczają się w większości związków organicznych. Wykazują działanie kontaktowe, żołądkowe i oddechowe. Cechuje je duża odporność na czynniki środowiskowe, wysoka toksyczność, długi okres rozkładu i zdolność do kumulowania się w tkankach organizmów. Niegdyś były powszechnie wykorzystywane w rolnictwie, obecnie zostały zastąpione przez inne mniej toksyczne preparaty.

Specyficzną grupę insektycydów stanowią biopreparaty. Insektycydy biologiczne zawierają szczepy bakterii (np. Bacillus thuringiensis) lub grzybów (Beauveria bassiana). Środki tego typu podobnie działają w sposób kontaktowy lub żołądkowy. W odróżnieniu od innych insektycydów nie wykazują fitotoksyczności i mogą być bezpiecznie stosowane nawet w uprawach ekologicznych. 

Insektycydy do ogrodu dostępne są w różnych formach, m.in.:

• sprayów – polecane są głównie do stosowania amatorskiego, na niewielkich powierzchniach. Są ekonomiczne i łatwe w używaniu – ich nanoszenie nie wymaga posiadania dodatkowego sprzętu. 

• pałeczek – do stosowania doglebowego, umieszczane w pobliżu korzeni roślin. Często oprócz insektycydów zawierają nawozy stymulujące wzrost roślin. Przeznaczone głównie do zwalczania szkodników roślin doniczkowych i ozdobnych uprawianych w pomieszczeniach zamkniętych. 

• koncentratów, proszków, płynów – służą do przygotowania profesjonalnych oprysków na owady. Mają szerokie zastosowanie. Szczególnie dobrze sprawdzają się na dużych powierzchniach i w uprawach roślin użytkowych. 

• granulatów – sprawdzają się przede wszystkim w przypadku szkodników glebowych. 

Zastosowanie insektycydów w ogrodzie

Obecnie na rynku ogrodniczym znaleźć można insektycydy, które pozwalają zwalczyć większość najczęściej spotykanych szkodników ogrodowych i rolniczych. Środki owadobójcze do ogrodu znajdują zastosowanie w walce z owadami biegającymi i latającymi. Insektycydy pomagają wyeliminować m.in. mszyce, mączliki, miseczniki, wciornastki, przędziorki, drutowce, owocówki, bielinki, ziemiórki, pędraki, tarczniki, kwieciaki, stonki, pchełki. 

Insektycydy – przepisy

Dokładne wymagania związane ze stosowaniem środków ochrony roślin reguluje Ustawa z dnia 8 marca 2013 r. o środkach ochrony roślin. Zgodnie z nią profesjonalne środki owadobójcze mogą nabywać wyłącznie osoby pełnoletnie oraz posiadające wymagane kwalifikacje. Użytkownicy nieprofesjonalni nie mogą stosować środków zaliczonych do poniższych kategorii:

1) toksyczność ostra kategoria 1, 2 i 3;

2) działanie rakotwórcze;

3) działanie mutagenne;

4) działanie szkodliwe na rozrodczość;

5) działanie toksyczne na narządy docelowe po narażeniu jednorazowym (STOT SE) kategoria 1;

6) działanie toksyczne na narządy docelowe po narażeniu powtarzanym (STOT RE) kategoria 1.

Insektycydy stanowią skuteczną broń w walce ze szkodnikami roślin. Ich wykorzystanie powinno odbywać się jednak zawsze z zachowaniem odpowiednich środków bezpieczeństwa. Ze względu na negatywne oddziaływanie insektycydów na środowisko i zdrowie ludzi należy starać się ograniczyć ich stosowanie do niezbędnego minimum.