Świat przyrody zaskakuje swoim bogactwem. Różnorodność gatunków jest bardzo ważna dla funkcjonowania ekosystemów i zachowania piękna całego środowiska. Niestety na skutek zmian i naturalnych i działalności człowieka wiele gatunków jest obecnie zagrożonych wyginięciem. Każdy może jednak dołożyć cegiełkę do ochrony rodzimej przyrody. Jak zwiększyć bioróżnorodność w ogrodzie? Co zrobić, by ogród stał się oazą dla różnych gatunków flory i fauny?

Czym jest bioróżnorodność? 

Bioróżnorodność – inaczej różnorodność biologiczna – to zróżnicowanie świata przyrody na poziomie genetycznym, gatunkowym i ekosystemowym. Różnorodność biologiczna to w rzeczywistości wszystko to, co podziwiamy na co dzień zarówno w swoich ogrodach, jak i lasach, parkach i innych siedliskach. Oazami bioróżnorodności są m.in. dzikie łąki, zadrzewienia śródpolne, miedze, lasy czy torfowiska. 

Różnorodność biologiczna jest gwarantem równowagi i trwałości ekosystemów. Dzięki niej organizmy są w stanie łatwiej zaadaptować się do zmian zachodzących w środowisku i przetrwać nawet w trudnych warunkach. Ptaki, ssaki, owady, drzewa, krzewy czy polne chwasty – w świecie przyrody nie ma zbędnych organizmów. Wszystkie elementy ekosystemów są ze sobą ściśle powiązane siecią powiązań. Utrata któregokolwiek z nich dotkliwie odbija się na funkcjonowaniu całego ekosystemu. Brak zapylaczy uniemożliwia owocowanie roślin. Z kolei niedobór odpowiednich drzew czy krzewów skutkuje trudnościami ptaków w znalezieniu pokarmu i miejsc gniazdowania. Spadek bioróżnorodności może mieć jednak nie tylko formę wymierania gatunków, ale również ubożenia siedlisk i krajobrazów czy zmniejszenia się zmienności genetycznej. 

O bioróżnorodności można mówić nie tylko w skali makro (całego świata przyrody), ale też mikro (w skali ogrodów). Różnorodność biologiczna w ogrodzie przejawia się w bogactwie gatunków roślin i dzikich zwierząt. Bioróżnorodność ma pozytywny wpływ na walory dekoracyjne i wypoczynkowe otoczenia. Dzięki niej ogród tętni życiem i stymuluje wszystkie zmysły jego gości. W ogrodzie bioróżnorodności można słuchać śpiewu ptaków, podziwiać barwne motyle, wypoczywać w cieniu wysokich drzew i cieszyć się własnymi owocami prosto z krzaczka. 

Główne zagrożenia dla różnorodności biologicznej

Chociaż w przyrodzie zachodzą nieustanne zmiany, w ostatnim czasie obserwuje się znaczące przyspieszenie tempa wymierania gatunków. Głównym tego powodem jest destrukcyjna działalność człowieka. Do najważniejszych czynników, które szkodzą bioróżnorodności w skali makro, należą: 

• przekształcanie środowiska naturalnego (m.in. wycinka drzew, tworzenie monokultur, postępująca urbanizacja),

• zanieczyszczenie środowiska,

• wprowadzanie obcych gatunków inwazyjnych,

• bezpośrednie eliminowanie organizmów (np. kłusownictwo, myślistwo).

Do zmniejszania bioróżnorodności w ogrodzie przyczyniają się natomiast:

• częste i intensywne zabiegi pielęgnacyjne (m.in. koszenie, odchwaszczanie),

• stosowanie chemicznych środków ochrony roślin i nawozów sztucznych, 

• sadzenie ekspansywnych obcych gatunków roślin,

• tworzenie jednorodnych gatunkowo nasadzeń i rozległych trawników,

• budowa nieprzepuszczalnych nawierzchni ogrodowych.

Ogródek bioróżnorodności – jak go zaprojektować i pielęgnować?

Już na etapie projektowania i planowania ogrodu warto pomyśleć o nim jako o zielonej oazie dla różnych gatunków roślin i zwierząt. Należy więc tak zaplanować aranżację przestrzeni, by była ona przyjazna dla dzikich roślin, ptaków, ssaków czy pożytecznych owadów. 

Ogródek bioróżnorodności powinien być przede wszystkim bogaty gatunkowo. Muszą znaleźć się w nim rośliny należące do wszystkich grup: drzew liściastych, iglaków, krzewów, traw, roślin jednorocznych, bylin i roślin cebulowych. Podstawę nasadzeń powinny stanowić gatunki rodzime. Warto wybierać szlachetne odmiany – dobrze przystosowane do lokalnych warunków i odporne na działanie szkodników. Dzięki temu nie będzie konieczne wykonywanie w ogrodzie intensywnych zabiegów pielęgnacyjnych ani używanie chemicznych środków ochrony roślin. Szczególną uwagę należy zwrócić na rośliny, z których skorzysta wiele gatunków zwierząt (zapewniające pożywienie, schronienie, miejsca do gniazdowania i zimowania). Do gatunków polecanych dla zwiększenia bioróżnorodności w ogrodzie należą m.in.: jarząb pospolity, malwa, jeżówka, dziewanna, jeżyna, porzeczka, jabłoń, wiśnia, grusza, leszczyna, sosna, świerk, kalina koralowa, wrzos, jałowiec, bez czarny, klon, lipa, ostróżka, dziurawiec, śliwa tarnina. 

W ogrodzie bioróżnorodnym należy unikać tworzenia jednorodnych nasadzeń z iglaków czy rabat jednogatunkowych. Warto ograniczyć powierzchnię trawnika, który jest ubogi gatunkowo. Zamiast niego można zaaranżować kolorową łąkę kwietną lub założyć trawnik gobelinowy z roślin okrywowych. W ogrodzie wspierającym bioróżnorodność nie powinno zabraknąć również roślin miododajnych (dostarczających nektaru pożytecznym owadom) oraz drzew i krzewów owocowych, z których będą czerpać pożywienie ptaki. Formowany żywopłot można zastąpić nieuformowanym, który zwykle jest znacznie atrakcyjniejszy dla ptaków i innych zwierząt w ogrodzie. 

Duże znaczenie dla ochrony bioróżnorodności w ogrodzie ma odpowiedni obieg wody. Z tego powodu przy projektowaniu zielonej przestrzeni należy unikać nawierzchni nieprzepuszczalnych, które uniemożliwiają wsiąkanie wody opadowej w podłoże i zwiększają straty wody. Zamiast nich można zastosować nawierzchnie żwirowe lub ażurowe. Ciekawą formą wsparcia bioróżnorodności mogą być zielone nawierzchnie – porośnięte mchami lub roślinami okrywowymi. 

Aby zwiększyć bioróżnorodność w ogrodzie, warto postawić na naturalne materiały. Zamiast plastikowych mebli czy dekoracji lepiej wybierać te wykonane z drewna, cegły czy wikliny. Nie należy przesadzać z ogrodowym oświetleniem. Najlepiej zdecydować się na subtelne, rozproszone światło, które nie zaburzy aktywności zwierząt nocnych. Niewskazane jest budowanie szczelnego ogrodzenia. Niewielkie otwory w ogrodzeniu pozwolą dzikim zwierzętom migrować i odwiedzać nasz ogród. 

Pielęgnacja ogródka bioróżnorodnego powinna być ograniczona do minimum. W dobrze zaplanowanym dzikim ogrodzie zachodzą procesy samoregulacji, dlatego nie trzeba zbytnio ingerować w jego równowagę. Naturalistyczne rabaty często nie wymagają odchwaszczania – rosnące na nich chwasty mogą współistnieć z roślinami ozdobnymi. W dzikim ogrodzie warto też ograniczyć częstotliwość koszenia trawnika. Jeśli nie chcemy całkowicie rezygnować z równo skoszonej murawy, możemy pozostawić fragment z wysokimi trawami w mniej reprezentacyjnej części ogrodu. 

Nie powinniśmy usuwać z ogrodu opadających liści, fragmentów pędów, przekwitłych kwiatostanów czy butwiejącego drewna. Stos liści może stanowić zimową kryjówkę dla jeża. Z kolei ptaki chętnie wykorzystają fragmenty roślin do budowy swoich gniazd. W naturalnym ogrodzie nie powinniśmy również stosować środków chemicznych, które mogą być szkodliwe dla owadów i innych ogrodowych gości. 

Warto pamiętać, że wszystkie organizmy przyczyniają się do bioróżnorodności w ogrodzie. Nie należy więc za wszelką cenę eliminować szkodników. Jeśli chcemy uchronić szczególnie cenne rośliny przed zniszczeniem, powinniśmy pomyśleć o barierach fizycznych. W przypadku silnych inwazji szkodników można zastosować środki naturalne, zwłaszcza o właściwościach odstraszających. 

Pozwólmy roślinom samodzielnie rozmnażać się poprzez samosiew. Jeśli zauważymy w naszym ogrodzie zimującego jeża czy ptaki wysiadujące pisklaki, zachowajmy szczególną ostrożność. Zrezygnujmy wtedy z wykonywania prac pielęgnacyjnych (np. przycinania krzewów, koszenia), które mogłyby niepotrzebnie zestresować lub wypłoszyć naszych gości. Pamiętajmy o mieszkańcach naszego ogrodu podczas zbiorów owoców – pozostawmy na drzewach trochę plonów, którymi będą mogły się pożywić. 

Jak zwiększyć bioróżnorodność w ogrodzie?

Troska o przyrodę nie powinna kończyć się w momencie założenia ogrodu. Na każdym etapie jego istnienia można podjąć działania wspierające różnorodność biologiczną. Jak dbać o bioróżnorodność w ogrodzie? Przedstawiamy kilka pomysłów na zwiększenie bogactwa gatunkowego flory i fauny w ogrodzie.

• Budki lęgowe, karmniki i wodopoje dla ptaków

Ptaki to niezwykle sympatyczni ogrodowi goście. Pierzaste zwierzaki wzbogacają ogrodowe życie pięknym śpiewem, barwnym upierzeniem i dynamicznymi lotami. Ptaki spełniają również pożyteczną rolę w ogrodzie, regulując populacje owadów. By przyciągnąć ptaki do ogrodu i jednocześnie ułatwić im przetrwanie, warto umieścić w okolicy budki lęgowe, wodopoje i karmniki. Jeśli mamy duży ogród, możemy powiesić kilka budek lęgowych różnego typu, w których będą mogły gniazdować różne gatunki. Zadbajmy jednak o ich ulokowaniu z dala od siebie – większość ptaków nie przepada za bliskim sąsiedztwem. 

Również przy aranżacji ptasiej stołówki powinniśmy pamiętać o potrzebach różnych gatunków. Umieszczając w ogrodzie karmniki różnego typu (w formie platform, domków, tub, deseczek ze szpikulcem) z różnorodnymi pokarmami (kulami tłuszczowymi, nasionami roślin oleistych, suszonymi owocami, słoniną), wspomożemy w czasie mrozów większą liczbę gatunków. 

• Schronienia dla małych ssaków i owadów w ogrodzie

Jak chronić bioróżnorodność w ogrodzie? W dzikim ogrodzie powinny znaleźć się schronienia dla małych ssaków i owadów. Warto przygotować zimowe schronienie dla jeża. Prosty domek dla jeża można zbudować z drewna, a wewnątrz umieścić siano. Na drzewach warto ponadto zawiesić domki dla wiewiórek. Ważne jest także wspieranie pożytecznych owadów w ogrodzie. Można to zrobić, umieszczając w ogrodzie hotel dla owadów zapewniający im schronienie i miejsce do gniazdowania.

• Zbiornik wodny w ogrodzie

Kolejnym sposobem na zwiększenie bioróżnorodności w ogrodzie jest budowa zbiornika wodnego. Oczko wodne może stać się ostoją dla wielu owadów i płazów. Zbiornik wodny w ogrodzie wpływa również korzystnie na mikroklimat i przyczynia się do wzrostu wilgotności. 

• Wyspy kwiatowe w trawniku i kompozycje w donicach

Nawet w starannie zagospodarowanym ogrodzie można stworzyć dodatkowe miejsca wspierające różnorodność biologiczną. Jeśli nie mamy miejsca na rabatach na nowe rośliny, stwórzmy sezonowe kompozycje w donicach. Posadźmy wiosenne rośliny cebulowe w trawniku. Dzięki temu już od wczesnej wiosny w naszym ogrodzie znajdą pokarm zapylacze. 

• Kompost

Żyzna gleba to podstawy udanej uprawy roślin w ogrodzie. By zwiększyć zawartość cennych substancji w podłożu, nie trzeba jednak sięgać po sztuczne nawozy. Idealnym sposobem na wzbogacenie podłoża dla roślin jest zastosowanie kompostu. Ten naturalny nawóz można wytworzyć samodzielnie z resztek organicznych i odpadków kuchennych w przydomowym kompostowniku. 

Bioróżnorodność to kwintesencja piękna przyrody. Każdy, kto marzy o barwnym i przykuwającym uwagę ogrodzie, powinien więc starać się, aby jego okolica stała się ostoją bioróżnorodności.